سندرم نقص ایمنی اکتسابی در بدن یک فرد، ایدز نامیده می‌شود. یک بیماری پیشرونده ولی قابل کنترل که حاصل تکثیر ویروسی بنام اچ آی وی به معنای ویروس نقص ایمنی اکتسابی، (Human Immunodeficiency virus)، در بدن فرد میزبان است که باعث تخریب جدی دستگاه ایمنی می‌گردد که به نوبه‌ی خود زمینه‌ساز بروز عفونت‌های موسوم به عفونت‌های فرصت‌طلب است، که یک بدن سالم عموماً قادر به مبارزه با آنهاست، ولی در ایدز در نهایت، پیشرفت همین عفونت‌ها منجر به مرگ بیمار می‌گردد.

انسان می‌تواند توسط فرد دیگری که مبتلا به ایدز است آلوده شود و خودش نیز بقیه‌ی افراد را آلوده کند و این اساس انتشار ایدز است. به فردی که به ایدز آلوده است HIV مثبت اطلاق می‌شود. ویروس ایدز یک رترو ویروس است که دستخوش جهش‌های مکرر می‌شود و به دستگاه ایمنی حلمه می‌‌کند. رترو ویروس‌ها، آن دسته از ویروس‌هایی هستند که ژنوم آن‌ها از RNA تشکیل شده است. بنابراین برای تکثیر خود به آنزیمی به نام نسخه بردار معکوس وابسته هستند که ژنوم RNA آن‌ها به DNA نسخه‌برداری می‌کند، تا بعد بتواند آن را با کمک آنزیمی بنام اینتگراز وارد ژنوم سلول میزبان کند و به این ترتیب ویروس را تکثیر کند. این ویروس دارای ژن‌های مختلفی است که پروتئین‌های ساختاری آن را رمزگذاری می‌کنند. ویروس علاوه بر ژن‌های عمومی رترو ویروس‌ها (env، Pol، geg) دارای ژن‌های اختصاصی خود (tat، rev) نیز است.

عفونت با ویروس ایدز، با انتشار حاد آن در سراسر خون آغاز می‌شود. پس از این مرحله شمارش ویروس‌ها در خون تا صد برابر کاهش می‌یابد. پس از از آن، یک دوره‌ی نهفتگی بالینی آغاز می‌شود. در ابتدا تصور می‌شد که این دوره یک دوره‌ی حقیقی نهفتگی ویروسی است که در آن ویروس درون ژنوم میزبان خود به صورت غیرفعال قرار می‌گیرد. بعدها مشخص شد سلول‌های خاصی در بافت‌های نهادی با ویروس پوشیده شده‌اند، بنابراین حتی در مرحله‌ای که ویروس در خون دیده نمی‌شود، میزان آن هم‌چنان در بدن بالاست.

ویروس ایدز به گروهی از گلبول‌های سفید خون موسوم به سلول‌هایT (Tlymphoctes CD4+) حمله می‌کند و پس از ورود به بدن به گلبول‌ها چسبیده و به داخل آن‌ها نفوذ می‌کند، نهایتاً مواد ژنتیکی ویروس با مواد ژنتیکی گلبول سفید خون ادغام می‌شوند، سپس کنترل همانندسازی گلبول‌های سفید خون بدست ویروس می‌افتد. در نتیجه، سلول آلوده به تولید ویروس‌های جدید می‌پردازد و به مرور تعداد ویروس‌ها در سلول به قدری زیاد می‌شود که سلول میزبان متلاشی شده و می‌میرد. ویروس‌های جدید دوباره سلول‌های بیشتری را آلوده می‌کنند و چرخه تخریب به همین صورت ادامه می‌یابد. این روند فعال همانند‌سازی از همان اولین لحظه ورود ویروس ایدز به بدن فرد شروع می‌شود. تا جایی که تعداد قابل توجهی از گلبول‌های سفید تخریب شوند، سیستم ایمنی به قدری ضعیف شود که عفونت سرتاسر بدن فرد را فرا بگیرد و بیمار را از پای درآورد.

دلایل مختلفی وجود دارد که مبارزه با ایدز را مشکل می‌کند‌. اول این که ویروس ایدز یک ویروس RNA است که از از آنزیم نسخه‌بردار معکوس برای تبدیل RNA خودش به DNA استفاده‌ می‌کند. این روند موجب می‌شود که جهش در این ویروس بسیار بالا باشد و مقاومت سریع آن در مقابل درمان را رقم بزند. دوم آنکه تصور رایج کشنده بودن این ویروس صحت ندارد. اگر ویروس ایدز کشنده بود، خودش هم خیلی زود از بین می‌رفت اما مشاهده شده ویروس سال‌ها در بدن باقی می‌ماند و از طرق مختلف مانند رابطه‌ جنسی، انتقال خون و ... دیگران را هم آلوده می‌کند‌.

• منشأ ویروس ایدز و انواع آن

در این که ایدز حاصل ویروس اچ‌آی‌وی است شکی نیست. اما در حال حاضر تاکید بر این موضوع بخاطر اینست که درک سرمنشأ ویروس، در کشف درمان قطعی ‌و واکسن‌های موثر ضروری است. بر اساس آخرین تحقیقات در این زمینه، عامل انتقال ایدز ویروسی است که از ترکیب دو ویروس مختلف در میمون شامپانزه به وجود آمده، این ویروس‌ها از نوع اس‌آی‌وی (ISV) هستند که در میمون‌ها بیماری ایجاد می‌کنند. هم‌چنین این تحقیقات نظریه‌ی رایجی که می‌گوید ایدز در طی یک قرن گذشته در جنگل‌های غرب آفریقا ظهور کرد را تایید می‌کند. بر اساس این نظریه ویروس عامل ایدز ابتدا از طریق یکی از زیرگونه‌های شامپانزه در آفریقا به انسان سرایت کرد.به اعتقاد دانشمندان انسان اولین بار در نیمه نخست قرن گذشته در نتیجه شکار و تغذیه‌ی گوشت شامپانزه، سنتی که هنوز در آفریقا پابرجاست، به این ویروس آلوده شده است.

در حال حاضر دو گونه از ویروس ایدز وجود دارد: HIV_1 ، HIV_2.

نوع غالب در جهان HIV_1 می‌باشد. هر دو نوع از طریق تماس جنسی، خون و محصولات خونی از مادر به کودک منتقل می‌شوند و سبب ایدز با علائم بالینی غیرقابل افتراق از یکدیگر می‌شوند.

جالب است بدانید که HIV_2 بسیار سخت‌تر از HIV_1 منتقل می‌شود، و فاصله‌ی زمانی بین آلوده شدن تا ایجاد بیماری آن بسیار طولانی‌تر است. با این وجود HIV_1 ویروس بسیار متغیری است و به راحتی می‌تواند جهش یابد. از همین رو راسته‌های متفاوتی از آن وجود دارند که به دو گروه M و O تقسیم می‌شوند. این زیرگونه‌ها به صورت ناهمگون در سراسر جهان پخش شده‌اند.

• تاریخچه ایدز

در سال 1981 هشت مورد وخیم از ابتلا به بیماری کاپوسی سارکوما، یک نوع سرطان خوش‌خیم، در میان مردان هم‌جنس‌گرای نیویورک گزارش شد. تقریباً بصورت هم‌زمان با این موارد، شمار مبتلایان به یک عفونت ریوی نادر در کالیفرنیا و نیویورک بالا رفت با اینکه در آن زمان هنوز علت شیوع این دو بیماری مشخص نشده بود، اما امروزه از این دو واقعه‌ی پزشکی به عنوان آغاز ایدز یاد می‌کنند. در طی یکسال این بیماری بی‌نام، گسترشی جهانی یافت. عاقبت در سال 1982، آنرا ایدز نامیدند. به مرور شمار بیشتری متوجه این بیماری جدید شدند، چون گروه‌های گسترده‌ای از مردم، و نه فقط هم‌جنس‌گرایان را مبتلا می‌کرد، بیماران هموفیلی و معتادان تزریقی با علایمی مشابه ایدز در آمریکا به پزشک مراجعه کردند. هم‌زمان با ظهور ایدز در آمریکا، در آنسوی جهان یعنی قاره‌ی آفریقا، متوجه شیوع یک پدیده جدید بهداشتی شدند. این بیماری در زبان محلی اسلیم (SLiM) یا مرگ در اثر تحلیل تدریجی بدن، نام گرفته بود، در آفریقا به معضلی عمیق تبدیل شد.

در هیاهویی از جنجال‌ها و ابهامات گسترده درباره این بیماری کشنده جدید، تلاش‌ها برای تشخیص علت بروز ایدز و نحوه‌ی انتقال آن، با شتابی بی‌سابقه آغاز شد. در سال 1984، یک گروه محقق آمریکایی به ریاست رابرت گالو اعلام کرد که آن‌ها عامل بیماری ایدز را کشف کرده‌اند، یعنی همان ویروسی که امروزه اچ‌آی‌وی خوانده می‌شوند.

در گذشته بیماری ایدز، نوعی بیماری محلی آفریقایی محسوب می‌شد، اما امروزه با انتشار وسیع آن به تمامی نقاط جهان مبدل به یک اپیدمی شده است.

بیشتر بخوانید: میکرونیدلینگ چیست؟

• سیر بیماری ایدز و علائم آن

ابتلا به ایدز در اغلب موارد با عوارض ساده‌ای مانند اسهال، خارش پوست و افزایش خفیف حرارت بدن شروع می‌شود. این عوارض پس از چند هفته خودبخود برطرف می‌شود و شخص خیال می‌کند که اتفاق مهمی نبوده شاید یک سرماخوردگی خفیف! از آنجا که ساخته شدن پادتن‌های موثر حدود چهارده روز طول می‌کشد، در این حین جدال بین ویروس‌ها و پادتن‌ها در بدن در جریان است. سپس دورانی فرا می‌رسد که فرد کاملا سرحال و سالم بنظر می‌رسد در حالی که می‌توان با یک آزمایش ویروس ایدز را از خون فرد بدست آورد. در این شرایط، شاید ماه‌ها بعد و شاید سال‌ها بعد، لنفوسیت T4 فرد مبتلا شروع به تقسیم می‌کند و همین موجب تورم غدد لنفاوی فرد می‌شود. در بسیاری از موارد به علت اینکه بدن بیمار نمی‌تواند غذای خورده شده را جذب کند، فرد بسیار لاغر می‌‌شود. کاهش وزن شدید، عرق کردن در شب، احساس خستگی شدید، تب‌های متناوب، تب‌خال عودکننده، برفک دهانی، سرفه‌های پایدار بیش از یک ماه و التهاب بیضه‌ها از سایر علایم این بیماری است. مرحله‌ی بعد تصویر نهایی یک بیمار ایدزی است که حاصل درهم شکستن سیستم دفاعی بدن بیمار می‌باشد. در این حالت انواع بیماری‌های باکتریایی، ویروسی و انگلی فرد را از پای می‌اندازند و کوچک‌ترین عفونتی به مرگ بیمار منجر می‌شود.

زمانی که ویروس ایدز در بدن یافت گردد، بیمار HIV مثبت است. ایدز زمانی است که بیمار HIV مثبت، دارای علائم شدید بیماری شده باشد به نحوی که با اختلال شدید در کارکرد دستگاه دفاعی بدن روبه‌رو شود. از زمان مثبت شدن HIV تا رسیدن به مرحله‌ی کشنده شدن، ممکن است چندین ماه تا چندین سال طول بکشد که این بسته به شرایط سنی و بدنی بیمار می‌باشد. بدون دارو درمانی، بطور متوسط طی 10 سال آلودگی به ویروس ایدز به سمت بیماری ایدز می‌رود البته این برای افرادی است که سطح تغذیه‌ی مناسبی دارند.

• راه‌های آلودگی و سرایت ایدز

ویروس ایدز در خون، مایعات تناسلی افراد و همینطور شیر مادر آلوده یافت می‌شود. این ویروس همراه با این مایعات وارد بدن دیگران می‌شود.

- آمیزش جنسی با فرد آلوده بدون رعایت اقدامات پیشگیرانه شایع‌ترین راه سرایت است.

- استفاده اشتراکی از سرنگ آلوده یا ابزاری که برای سوراخ کردن اعضای بدن استفاده می‌شوند.

- از طریق خون آلوده

- تماس با زخم یا بریدگی بدن فرد بیمار

- نوزادانی که مادران آلوده دارند، در دوران جنینی، هنگام تولد یا از طریق شیر مادر

- این ویروس در بزاق فرد بیمار هم وجود دارد گرچه میزان انتقال آن بسیار کم‌تر است.

جالب است بدانید این ویروس از طریق تماس‌های معمول دست دادن، بغل کردن، بوسیدن، در آغوش گرفتن، عطسه، سرفه، نیش حشرات، تماس با حیوانات، لمس اشیا، استفاده شراکتی از سرویس بهداشتی، تنفس یک هوا و بطور مشترک غذا خوردن منتقل نمی‌شود.

• آیا درمانی برای ایدز وجود دارد؟

برای درمان بیماران مبتلا به ایدز، بطور کل دو فرضیه وجود دارد:

۱. حذف کامل ویروس از بدن، از طریق تحریک ژنوم ویروس، ایجاد ترانفورمیشن و ساخته شدن پروتئین نامناسب و تزریق پیش داروهای غیرسمی در سلول‌های آلوده

۲. جلوگیری و یا کاهش سرعت تکثیر ویروس

در مجموع پنج دسته دارو وجود دارند که در مقاطع مختلف ایدز تجویز می‌شوند:

- بازدارنده‌های ورودی:

به پروتئین‌های موجود بر سطح بیرونی ویروس ایدز می‌چسبند و از پیوستن و ورود آن به سلول‌ها جلوگیری می‌کنند. از این گروه تاکنون نمونه‌ای به نام فوزیون (Fuzeon) وارد بازار شده است.

- بازدارنده‌های گیرنده کمو‌کاین:

به نوعی پروتئین موجود بر سطح بیرونی سلول‌های پذیرنده ایدز می‌چسبد و از چسبیدن ویروس به سلول جلوگیری می‌کند. از این گروه می‌توان به داروی Maraviros اشاره کرد.

- بازدارنده‌های ان‌ آرتی:

این گروه ایدز را از نسخه سازی از ژن‌های خود باز می‌دارند.

- بازدارنده‌های ان ‌ان آرتی:

فرایند نسخه سازی را مختل می‌کنند. آن‌ها با چسباندن خود به آنزیمی که این فرایند را کنترل می‌کند نسخه‌سازی را مختل می‌کنند.

- بازدارنده‌های پروته آز:

به آنزیم دیگری بنام پروته‌‌آز که نقش اساسی در جمع‌آوری ذرات ویروس تازه دارد، می‌چسبند.

داروهای ضدایدز باید بصورت ترکیبی مصرف شوند. معمولاً سه نوع داروی مختلف از دستکم دو دسته‌ی مختلف از داروها بطور همزمان برای بیمار تجویز شود. عوارض جانبی شایع در رابطه با این داروها اغلب شامل تهوع، استفراغ، سردرد، خستگی مفرط، کهیر، اسهال، بی‌خوابی، بی‌حسی در اطراف دهان و درد معده است. عوارض دیگری مانند التهاب لوزالمعده، آسیب به کبد و لوزالمعده، زخم های درون دهان، تغییر شکل بدن، آسیب به سلول‌های عصبی، کم‌خونی، درد عضلانی، ضعف، عفونت‌های شکمی و نابینایی است.

• واکسن ایدز

تحقیقات درباره‌ی تهیه یک واکسن برای بیماری ایدز هم‌چنان ادامه دارد. زیرا با وجود همه تدابیر اتخاذ شده بمنظور درمان این بیماری تاکنون نتایج روشنی بدست نیامده است. از وقتی دانشمندان موفق به کشف یک واکسن علیه ویروس اس‌آی‌وی شدند، امید به دست‌یابی به یک واکسن بر علیه ایدز هم افزایش یافت. در حال حاضر با انجام مطالعات گوناگون معلوم گردیده است که یک واکسن کارا بر علیه ویروس ایدز باید هم آنتی‌بادی خنثی‌کننده و هم پاسخ ایمنی با واسطه سلولی را تحریک کند. واکسن‌های ضدایدز به پنج دسته‌ی کلی تقسیم می شوند: ۱. واکسن‌های گلیکوپروتئینی و پپتیدی

۲. واکسن‌های Remune  

۳. واکسن‌های DNA

۴. واکسن‌هایی بر پایه‌ ناقل‌های ویروسی

۵. واکسن‌هایی مبتنی بر ذرات شبه ویروس

با وجود این که مصرف داروهای ضد رترو‌ ویروسی توانسته است از گسترش اپیدمولوژی ویروس ایدز بکاهد، اما مشکلات عمده‌ای نیز در این زمینه وجود دارد. قیمت بالای این داروها آن‌ها را برای بسیاری از افراد آلوده در کشور‌های در حال توسعه، غیرقابل دستیابی کرده است، علاوه بر آن، مصرف این داروها باعث القای مقاومت در سویه‌های جدید ویروس ایدز نسبت به آن‌ها شده و استفاده از مقادیر بیشتر این داروها با عوارض همراه است. به همین دلیل تمرکز به استفاده از واکسن‌ها به منظور ایمنی‌درمانی در افراد آلوده معطوف شده است.