دهیدراتاسیون یا کم آبی بدن در هنگام عدم مصرف آب کافی یا از دست دادن مایعات زیاد از بدن اتفاق می افتد. در این شرایط بدن شما به اندازه کافی آب و مایعات برای انجام عملکردهای طبیعی خود ندارد. اگر مایعات از دست رفته را جایگزین نکنید، دچار دهیدراتاسیون خواهید شد. ممکن است هرکسی دچار دهیدراتاسیون شود، اما این وضعیت به طور ویژه برای کودکان خردسال و بزرگترها خطرناک است. شایع ترین علت دهیدراتاسیون در کودکان خردسال اسهال و استفراغ شدید است. بزرگسالان مسن به طور طبیعی حجم کمتری از آب در بدن خود دارند و ممکن است شرایطی داشته باشند یا داروهایی مصرف کنند که خطر دهیدراتاسیون را افزایش دهد. این بدان معناست که حتی بیماری های جزئی مانند عفونت هایی که بر روی ریه ها یا مثانه تأثیر می‌گذارند، می‌توانند در افراد مسن باعث کم آبی بدن شوند. اگر در آب و هوای گرم آب کافی ننوشید، دهیدراتاسیون در هر گروه سنی ممکن است رخ دهد؛ به خصوص اگر با شدت ورزش کنید. معمولاً با نوشیدن مایعات بیشتر می توانید کم آبی بدن خفیف تا متوسط ​​را کنترل کنید، اما دهیدراتاسیون شدید نیاز به درمان فوری پزشکی دارد.

علائم دهیدراتاسیون

تشنگی همیشه یک شاخص اولیه قابل اعتماد از نیاز بدن به آب نیست. بسیاری از افراد، به ویژه بزرگسالان مسن، تا زمانی که دچار دهیدراتاسیون نشوند، احساس تشنگی نمی کنند. به همین دلیل افزایش مصرف آب در هوای گرم یا هنگام بیمار شدن بسیار مهم است. علائم دهیدراتاسیون و نشانه های آن نیز ممکن است با توجه به سن متفاوت باشد.

علائم دهیدراتاسیون در کودک خردسال

- خشکی دهان و زبان

- گریه بدون اشک

- عدم خیسی پوشک به مدت سه ساعت

- چشم گود افتاده

- تحریک پذیری رفتاری

علائم دهیدراتاسیون در بزرگسالان

- عطش شدید

- کمی ادرار

- ادرار به رنگ تیره

- خستگی

- سرگیجه و سردرد

- خشکی پوست

در صورت داشتن علائم زیر حتما با پزشک خود تماس بگیرید:

- به مدت 24 ساعت یا بیشتر به اسهال مبتلا شده اید

- از نظر عصبی تحریک پذیر و یا بسیار خواب آلود هستید

- دارای مدفوع خونین یا سیاه هستید

بیشتر بخوانید: با بیماری چشمی آب مروارید یا اصطلاحا کاتاراکت بیشتر آشنا شوید

علل دهیدراتاسیون

گاهی اوقات دهیدراتاسیون به دلایل ساده ای مانند عدم نوشیدن آب کافی به دلیل بیمار بودن یا شلوغ بودن و یا عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم هنگام مسافرت، پیاده روی یا اردو زدن اتفاق می افتد. سایر علل دهیدراتاسیون عبارتند از:

- اسهال، استفراغ. اسهال حاد شدید - یعنی اسهال ناگهانی و شدید - می‌تواند در مدت زمان کمی باعث افت شدید آب و الکترولیت ها شود. اگر به همراه اسهال استفراغ دارید، مایعات و مواد معدنی بیشتری از دست می دهید.

- تب. به طور کلی هرچه تب شما بیشتر باشد، بیشتر احتمال دارد که دچار دهیدراتاسیون شوید. اگر علاوه بر اسهال و استفراغ، تب داشته باشید، این مشکل بدتر می شود.

- تعریق زیاد. شما هنگام عرق کردن آب از دست می‌دهید. اگر فعالیت شدید انجام دهید و مایعات کافی را در طی فعالیت جایگزین نکنید، ممکن است دچار دهیدراتاسیون شوید. هوای گرم و مرطوب میزان تعریق و مایعات از دست رفته را افزایش می‌دهد.

- پر ادراری. ممکن است به دلیل دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده دچار پر ادراری شوید. برخی از داروهای خاص مانند دیورتیک ها و بعضی از داروهای فشار خون نیز می‌توانند منجر به دهیدراتاسیون شوند. به طور کلی به دلیل اینکه باعث می شوند بیشتر ادرار کنید.

فاکتورهای خطر دهیدراتاسیون

هر کسی می‌تواند دچار دهیدراتاسیون شود، اما افراد خاصی مانند موارد زیر در معرض خطر بیشتری قرار دارند:

- نوزادان و کودکان. نوزادان و کودکان به طور ویژه ای در مقابل دهیدراتاسیون آسیب پذیر هستند. زیرا با داشتن نسبت سطح به حجم بالاتر، نسبت بیشتری از مایعات بدن خود را در اثر اسهال و استفراغ شدید از دست می‌دهند. کودکان خردسال اغلب نمی توانند به شما بگویند که تشنه هستند و حتی نمی توانند خودشان نوشیدنی بنوشند.

- بزرگسالان مسن تر. در این گروه از بزرگسالان میزان ذخیره مایعات بدن کمتر می شود، توانایی در مصرف آب کاهش می یابد و احساس تشنگی حادتر می‌شود. این مشکلات توسط بیماری های مزمن مانند دیابت و زوال عقل و با استفاده از داروهای خاص ایجاد می‌شود. بزرگسالان مسن تر ممکن است دارای مشکلات در تحرک خود باشند که توانایی آن ها برای دستیابی به آب را محدود می کند.

- افراد مبتلا به بیماری های مزمن. ابتلا به دیابت کنترل نشده یا درمان نشده، شما را در معرض خطر کم آبی بدن قرار می‌دهد. بیماری های کلیوی نیز مانند داروهای افزایش دهنده ادرار باعث افزایش خطر شما می‌شوند. حتی داشتن سرماخوردگی یا گلودرد، شما را مستعد دهیدراتاسیون می‌کند، زیرا احتمال دارد در هنگام بیماری احساس کم خوری یا کم نوشی کنید.

- افرادی که کار یا ورزش زیاد می‌کنند. هنگامی که هوا گرم و مرطوب است، خطر دهیدراتاسیون افزایش می‌یابد. دلیل این امر آن است که وقتی هوا مرطوب است، عرق شما نمی تواند به میزان عادی تبخیر شود تا شما را خنک کند و این می تواند به افزایش دمای بدن و نیاز به مایعات بیشتر منجر شود.

عوارض دهیدراتاسیون

کم آبی بدن می تواند به عوارض جدی و شدیدی منجر شود، از جمله:

- گرمازدگی. اگر هنگام ورزش شدید مایعات کافی ننوشید، ممکن است دچار گرمازدگی شوید. از گرمازدگی خفیف گرفته تا گرمازدگی بالقوه تهدید کننده زندگی.

- مشکلات ادراری و کلیوی. طولانی شدن یا تکرار دوره های کم آبی بدن می‌تواند باعث عفونت دستگاه ادراری، سنگ کلیه و حتی نارسایی کلیه شود.

- تشنج. الکترولیتها - مانند پتاسیم و سدیم - به انتقال سیگنال های الکتریکی از سلولی به سلول دیگر کمک می کنند. اگر میزان الکترولیت های شما از تعادل خارج شود، پیام های الکتریکی معمول می توانند با هم مخلوط شوند که این امر می‌تواند منجر به انقباض عضلات غیر ارادی و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری شود.

- شوک هیپوولمیک. یکی از جدی ترین شرایط و گاه خطرناک برای زندگی، شوک هیپوولمیک است. این شرایط هنگامی رخ می‌دهد که حجم کم خون باعث افت فشار خون و افت میزان اکسیژن در بدن شما شود.

پیشگیری از دهیدراتاسیون

برای پیشگیری از دهیدراتاسیون، مایعات زیادی بنوشید و غذاهای پر از آب مانند میوه و سبزیجات میل کنید. بگذارید حس تشنگی راهنمای شما باشد. در صورت بروز شرایطی مانند موارد زیر باید مایعات بیشتری بنوشید:

- استفراغ یا اسهال. اگر فرزند شما در حال استفراغ است یا اسهال دارد، در اولین نشانه های بیماری شروع به دادن آب اضافی یا محلول مایع درمانی خوراکی (ORS) کنید. صبر نکنید تا دهیدراتاسیون رخ دهد.

- تمرین های ورزشی دشوار. به طور کلی، بهتر است قبل از ورزش شدید، بدن خود را آبرسانی کنید. تولید مقدار زیادی ادرار شفاف و رقیق نشانگر خوبی برای هیدراته بودن شما است. در طول فعالیت، مایعات کافی بنوشید و بعد از پایان ورزش نیز نوشیدن آب یا مایعات دیگر را ادامه دهید.

- هوای گرم یا سرد. برای کمک به کاهش دمای بدن و جایگزینی آنچه از طریق تعریق از دست می‌دهید، باید در هوای گرم یا مرطوب آب اضافی بنوشید. همچنین برای مقابله با کاهش رطوبت ناشی از هوای خشک، به ویژه در ارتفاعات بالاتر، ممکن است در هوای سرد به آب اضافی احتیاج داشته باشید.

- بیماری. بزرگسالان مسن تر معمولاً در طی بیماریهای جزئی - مانند آنفولانزا، برونشیت یا عفونت مثانه - دچار کم آبی می شوند. وقتی احساس خوبی ندارید، حتماً مایعات اضافی بنوشید.

تشخیص دهیدراتاسیون

پزشک اغلب بر اساس علائم و نشانه های جسمی می تواند کم آبی بدن را تشخیص دهد. در صورت دهیدراتاسیون، احتمالاً فشار خون کم می‌شود، ضربان قلب سریع تر می‌شود و جریان خون به اندام ها کاهش می یابد. برای تأیید تشخیص و بررسی میزان دهیدراتاسیون، ممکن است آزمایش های دیگری مانند موارد زیر لازم باشد:

- آزمایش خون. نمونه خون ممکن است برای بررسی تعدادی از فاکتورها، مانند سطح الکترولیت ها - به خصوص سدیم و پتاسیم - و عملکرد کلیه ها مورد استفاده قرار گیرد.

- آزمایش ادرار. آزمایشاتی که روی ادرار انجام می شوند می‌تواند به شما نشان دهند که دهیدراتاسیون دارید یا خیر و در چه حدی است. آن ها همچنین می‌توانند علائم عفونت مثانه را بررسی کنند.

درمان دهیدراتاسیون

تنها درمان مؤثر برای کم آبی بدن، جایگزینی مایعات و الکترولیت های از دست رفته است. بهترین روش برای درمان دهیدراتاسیون به سن، شدت و علت آن بستگی دارد. برای شیرخواران و کودکانی که از اسهال، استفراغ یا تب بالا دچار دهیدراتاسیون شده اند، از محلول ORS بدون نسخه استفاده کنید. این محلول ها حاوی آب و نمک به نسبت های خاص هستند تا مایعات و الکترولیت ها را دوباره جایگزین کنند. هر یک تا پنج دقیقه با یک قاشق چایخوری (5 میلی لیتر) شروع کنید و تا حد تحمل کودک افزایش دهید. استفاده از سرنگ برای كودكان بسیار كودك آسان تر است. به کودکان بزرگتر می‌توان نوشیدنی های ورزشی رقیق داد. از 1 قسمت نوشیدنی ورزشی با 1 قسمت آب استفاده کنید.

بیشتر بزرگسالان با دهیدراتاسیون خفیف تا متوسط ​​در اثر اسهال، استفراغ یا تب می توانند با نوشیدن آب بیشتر یا مایعات دیگر وضعیت خود را بهبود بخشند. اسهال ممکن است با آب میوه و نوشیدنی های انرژی زا بدتر شود. اگر در هوای گرم یا مرطوب در خارج از منزل کار یا ورزش می کنید، آب خنک بهترین گزینه برای شماست. نوشیدنی های ورزشی حاوی الکترولیت و محلول کربوهیدرات نیز ممکن است مفید باشند. كودكان و بزرگسالانی كه به شدت دچار دهیدراتاسیون هستند باید توسط پرسنل اورژانس، تحت درمان قرار گیرند. نمک ها و مایعات که از طریق ورید (داخل وریدی) توسط سرم به بدن رسانده می شوند، به سرعت جذب می شوند.