همان‌طور که احتمالا می‌دانید، این واژه برای شرح دردهای مختلف استخوانی و ساختمان‌های اطراف مفاصل در اکثر کشورهای این کره خاکی بکار می‌رود. در واقع اختلالات روماتیک بیانگر شرایطی همراه با درد مزمن و اغلب متناوبی است که بر روی مفاصل یا بافت همبند اثر می‌گذارد. روماتیسم نمایانگر اختلال بخصوصی نیست، بلکه بیش از ۲۰۰ نوع شرایط و بیماری مختلف را تحت پوشش خود می‌دهد که دارای اشکال مختلف از قبیل آرتروز، پوکی استخوان، التهاب مفصلی و روماتیسم غیر-مفصلی می‌باشد. عبارت "بیماری‌های روماتیکی" در MeSH جهت ارجاع به اختلالات بافت همبندی به کار رفته است. و اما شاخه‌ای از پزشکی که به تشخیص و درمان روماتیسم اختصاص یافته است را روماتولوژی می‌نامند.

حال وقت آن رسیده که به دنبال سر منشاء این واژه بگردیم! این واژه نخستین بار در کتاب Corpus بقراط در سده چهارم قبل از میلاد، آورده شده است که ریشه آن، روما در زبان یونانی می‌باشد. روما به معنی جریان یافتن است و یونانی‌های باستان علت درد و ورم مفاصل را جریان یافتن مایعات بیماری‌زا از مغز به مفاصل می‌پنداشتند. با آنکه امروزه می‌دانیم که این نظریه غلط است، ولی اصطلاح روماتیسم از قرن شانزدهم توسط یک پزشک فرانسوی بنام بالونیوس (Guillaume de Baillou) وارد علم پزشکی شد و تاکنون نیز باقی مانده است.

شاید این اصطلاح را هنوز هم در مکالمات روزانه شنیده و یا در متون تاریخی دیده باشید، اما دیگر به صورت گسترده در متون پزشکی و تخصصی به کار نمی‌رود؛ زیرا که دیگر بیماری مشخصی به نام روماتیسم شناخته نمی‌شود. این واژه چنان طیف وسیعی از مشکلات را پوشش می‌دهد که اگر در توضیح علائم یک مریض از واژه روماتیسم استفاده کنیم، عملاً چیز خاصی نگفته‌ایم. با این حال، منابعی که به روماتیسم اشاره دارند اکثراً منظورشان آرتریت (التهاب مفصل) است. به هرحال، روماتیسم غیرمفصلی که به نام سندرم درد موضعی یا روماتیسم بافت نرم هم خوانده می‌شود، باعث ناراحتی و مشکلات قابل توجهی است که به آن اشاره خواهیم کرد.

روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید چیست؟

در اینجا قصد داریم از نوع دیگری از این بیماری صحبت کنیم که یک بیماری مزمن و خودایمنی است و در بین خانم‌ها درصد شیوع بالاتری دارد به طوری که زنان میانسال در سنین ۳۵ تا ۶۵ سال، سه برابر بیش از سایر افراد در معرض این بیماری قرار دارند. نام این بیماری روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید است که در این بیماری‌ سیستم ایمنی به بافت‌های خود حمله می‌کند. بیماری روماتیسم مفصلی موجب التهاب، درد و تورم مفاصل بدن می‌شود. التهاب باعث می‌شود که مفاصل دردناک، داغ و متورم شوند و حرکت ّآن محدود شود. خشکی مفاصل در هنگام صبح نیز رایج است. این بیماری معمولا مزمن بوده و  اگر بدون درمان رها شود در دراز مدت  التهاب ناشی از روماتیسم مفصلی می‌تواند به مفاصل آسیب برساند و موجب تخریب مفصل شود.

علائم روماتیسم مفصلی

در اینجا به رایج‌ترین علائم روماتیسم مفصلی اشاره خواهیم کرد:

- درد و التهاب مفاصل که اغلب بطور قرینه و در مفاصل کوچک‌تر دست‌ها و یا پاها دیده می‌شود.

- تورم و گرمی مفاصل

- علائمی شبیه آنفولانزا، مثل احساس داغی و تعریق

- کاهش قدرت و دامنه حرکتی عضلات درگیر

- حساسیت مفاصل درگیر به لمس و فشار

- خشکی مفاصل بخصوص پس از بی حرکتی طولانی مدت مفصل

- ضعف و خستگی مزمن

- ندول‌های روماتیسمی

- کم اشتهایی یا بی اشتهایی

- دردهای مبهم عضلانی

- ضعف عضلات

- سر درد

- گردن درد

- تب

- لنگیدن حین راه رفتن

- اشکال در خواب به خاطر وجود درد

- دفورمیتی و تغییر شکل مفاصل درگیر

- احساس غیر طبیعی مانند سوزش یا تیر کشیدن

- درگیری عروق خونی و عصبی، تنگی نفس و مشکلات چشمی از جمله علائم و عوارضی هستند که در صورت درگیر سایر ارگان‌های بدن ممکن است رخ دهند.

- سفتی و خشکی صبحگاهی که بیش از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد (یا در صورت استراحت در طول روز، خشکی مفصل بروز می‌یابد که بیش از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد).

به یاد داشته باشید که علائم این بیماری در هر بیمار به شیوه‌ای متفاوت بروز می‌یابد و دوره و شدت بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به عبارتی هیچ دو بیماری شبیه هم نیستند. بیماری روماتیسم مفصلی دارای الگویی متقارن است؛ بنابراین مفاصل به صورت قرینه در هر دو سمت بدن تحت تأثیر روماتیسم قرار می‌گیرند. ممکن است علائم حالت رفت و برگشتی داشته باشد یا چندین سال دوام داشته باشد. از طرفی ممکن است بیمار فقط چند مورد از علائم بالا را داشته باشد و یا اینکه حتی علائمی به جز علائم ذکر شده هم داشته باشد.

تشخیص روماتیسم مفصلی

این احتمال وجود دارد که هم دچار این بیماری شده باشید و در نگاه اول علائم آن را جزئی از فعالیت‌های عادی روزانه خود تلقی کرده باشید در صورتی که این بیماری به قدری پیچیده است که برای تشخیص آرتریت روماتوئید انجام یک تست کافی نیست بلکه پزشک برای تشخیص به چند نوع تست نیاز دارد! معایناتی که پزشک انجام می‌دهد شامل ارزیابی ساختار مفصل و میزان التهابات در مفصل است. بر اساس مطالعات انجام شده تست تشخیص آرتریت روماتوئید به صورت زیر است:

۱-  آزمایش خون:

این آزمایش همان طور که می دانید بسیار رایج است و برای ارزیابی میزان رسوبات خون که به آنESR  گفته می‌شود، حائز اهمیت است. تست خون میزان سرعت گلبول‌های قرمز خون را ارزیابی می‌کند، هر چقدر سرعت آن بیشتر باشد، التهابات بیشتر است.

۲-  فاکتور ورماتوئید (RF):

راه های زیادی وجود دارد تا این بیماری تشخیص داده شود و یکی دیگر از آن ها این مورد می باشد که درحدود 70 تا 80 درصد افرادی که دچار فاکتور روماتوئید در خون خود هستند، دچار بیماری آرتریت روماتوئید هستند.

۳-  تصویربرداری توسط اشعه ایکس:

یک روش مشهور و معروف و همچنین قدیمی عکس برداری به کمک اشعه ایکس است که در بعضی از مواقع این نوع تست تصاویری از فرسودگی و از بین رفتن یکی از استخوان های اطراف مفصل یا تورم بافت های نرم را نشان می‌دهد این تست ها همچنین ممکن است درآینده هم برای مقایسه شرایط اولیه بیمار با شرایط کنونی بیمار و تشدید بیماری انجام شود.

علت روماتیسم مفصلی

علت این بیماری هنوز به طور دقیق و واضح مشخص نیست. این علت به ترکیبی از عامل‌های هورمونی یا محیطی و ارثی یا ژنتیک مربوط می‌شود. از هر صد نفر یک نفر در طول عمرش به نوعی به این بیماری مبتلا می‌شود. طبق بررسی‌های صورت گرفته تا کنون، علت روماتیسم مفصلی را حمله کردن سیستم ایمنی به لایه داخلی غشاء مفصل یا غشاء سینوویال (لایه غشاهای پیرامون مفصل) بیان کرده‌اند. نقش معمول سیستم ایمنی بدن حفاظت از ما در برابر عفونت‌ها می‌باشد. با وجود این، زمانی که فرد دچار بیماری خود ایمنی می‌شود، سیستم ایمنی به جای حمله به عوامل خارجی مثل عفونت، به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند و در نتیجه باعث ایجاد التهاب و آسیب به مفاصل می‌شود.

به هر حال همه ی ما وقتی به پزشک رجوع می کنیم به دنبال دلیل و علل هستیم و در ادامه می توان گفت که در حقیقت تورم نیز زمانی رخ می‌دهد که مفصل در واکنش به التهاب، مقدار زیادی مایع سنوویال تولید می‌کند. گاهی اوقات سایر بخش‌های بدن مثل ریه و چشم هم تحت تأثیر قرارمی‌گیرند. التهاب حاصله، غشاء سینوویال را ضخیم می‌کند و در نهایت غضروف و استخوان درون مفصل را از بین می‌برد. تاندون‌ها و رباط‌های (لیگامان‌ها) نگهدارنده مفاصل در کنار یکدیگر، ضعیف و کشیده می‌شوند و به تدریج مفصل شکل طبیعی و نظم خود را از دست می‌دهد.

درمان روماتیسم مفصلی

با وجود اینکه می دانیم این بیماری درمان قطعی ندارد اما برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و تخفیف عوارض و مشکلات ایجاد شده برای بیمار انجام برخی اقدامات کمک کننده خواهد بود. کاهش سطح فعالیت برای جلوگیری از تشدید تخریب مفاصل و همچنین کاهش احساس خستگی و ضعف در مفاصل توصیه می‌شود. برای تسکین درد و التهاب مفاصل می‌توان از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین، ناپروکسن، ایبوپروفن و … استفاده کرد، و در موارد حاد حتی ممکن است تزریق داروهای استروئیدی توصیه شود.

اگر بخواهیم بهترین روش ها را به شما معرفی کنیم در واقع می توان گفت که یکی از بهترین و کاربردی‌ترین روش ها برای کمک به کاهش درد و خشکی مفاصل استفاده از روش‌های فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی مختلف است. روش‌های درمان روماتیسم مفصلی در فیزیوتراپی شامل استفاده از الکتروتراپی برای کاهش درد و التهاب، ماساژ، اولتراسوند، نرمش و حرکات کششی، تمرینات تقویتی مفاصل و غیره می‌باشد. هدف از انجام فیزیوتراپی، کاهش درد، افزایش انعطاف‌پذیری، قدرت و حرکت مفصل برای جلوگیری از خشکی و تغییر شکل مفاصل و همچنین ضعف عضلات می‌باشد. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی اصولی نه تنها از بروز مجدد درد جلوگیری می‌کند، بلکه دامنه حرکتی مفاصل را افزایش داده و وضعیت سلامت عمومی را نیز بهبود می‌بخشد.

ورزش و حرکات اصلاحی

همیشه و در همه جا تا بوده همین بوده است که ورزش و تمرینات ورزشی به ما کمک کرده اند تا حال خوبی داشته باشیم. در رابطه با این بیماری می توان گفت که تغییر در سبک زندگی می‌تواند به پیشگیری و درمان روماتیسم مفصلی کمک کند. حفظ تعادل بین استراحت (مسبب کاهش التهابات) و تمرینات مناسب (که باعث کاهش سختی و ضعف مفصل می شود) بسیارمهم است. مطالعات نشان می‌دهد که انجام تمرینات فیزیوتراپی ۳ ساعت در روز در طول ۶ هفته می‌تواند به افرادی که دچار آرتریت روماتوئید هستند کمک کند. هدف انجام این تمرینات شامل این موارد است: مواردی مثل حفظ تحرک مفصل، افزایش استقامت، طاقت و تحرک مفصل، بهبود سلامتی عمومی بدن،  تحریک برای بهبودی بیمار.

به صورت کلی پزشک برای انجام تمرینات نکات زیر را به بیماران توصیه می‌کند:

در ابتدای امر سعی داشته باشید که تمرینات را همراه با تمرینات کششی و آسان آغاز کنید و فشار روی مفاصل بدون انجام هیچ گونه حرکتی انجام شود. سپس تمرینات استقامتی خفیف را شروع کنید.  مرحله بعدی انجام تمرینات ایروبیکی سبک است که این تمرینات شامل پیاده‌روی، رقصیدن و شنا در آب گرم است. از انجام تمرینات سنگین مانند دویدن، پایین آمدن ازتپه یا ارتفاع و پریدن جلوگیری کنید. احساسی که هنگام انجام تمرینات روماتیسم مفصلی ایجاد می‌شود بسیار مهم است و می‌تواند شما را راهنمایی کند:

1- درصورتی‌که با انجام تمرینات دردهای شدیدی در مفصل ایجاد شد، انجام تمرینات را متوقف کنید.

۲- در حقیقت باید گفت که در صورتی‌که دردهای خفیف بیشتر از ۲ ساعت بعد از انجام تمرینات در بدن پایدار بود، تمرینات سبک تری را انجام دهید.

۳- در واقع استفاده از مفاصل بزرگتر برای انجام کارها به جای استفاده از مفاصل کوچک مثلا هل دادن در به وسیله مفصل لگن و فشار دکمه در با کف دست.

بیشتر بخوانید: آشنایی با بیماری واریس

چه داروهایی برای درمان این بیماری مناسب است؟

همه ی ما در دوران بیماری به دنبال درمان و داروها هستیم تا به روند بهبودمان کمک کند در رابطه با هر بیماری داروهای خاصی وجود دارد که به ما کمک می کنند تا حال خوبی داشته باشیم. داروهای زیادی برای درمان روماتیسم مفصلی وجود دارد که تعدادی از آنها دارای عوارض جانبی است بنابراین بهتر است با تجویز پزشک مصرف شود. بر اساس مطالعات انجام شده، داروهایی که برای درمان روماتیسم مفصلی مصرف می‌شوند شامل موارد زیر است که معمولا بیماران این داروها را به صورت ترکیبی مصرف می‌کنند.

- داروهای ضد التهاب بدون استروئید:

آیا تا به حال داروهایی استفاده کرده اید که دارای استروئید نباشد؟ بسیاری از داروها استروئید دارند اما داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسین میتواند باعث کاهش درد و التهابات ناشی از آرتریت روماتوئید شود. داروهای ضدالتهاب قوی‌تری هم وجود دارد که باید با تجویز پزشک مصرف شود.

- استروئید:

بر خلاف داروهایی که در مرحله قبل گفته شد بسیاری از داروها دارای استروئید می باشند در حقیقت داروی کورتیکواستروئید که باید با تجویز پزشک مصرف شود شامل پردنیزولون و متیل پردنیزولون باعث کنترل التهابات می‌شود و با تقویت سیستم ایمنی بدن آسیب دیدگی مفاصل را در بیماری آرتریت روماتوئید کاهش می‌دهد.

- داروهای ضد روماتیسم:

همان طور که از اسم این نوع داروها مشخص است بسیار بنیادی و کلیدی می باشد و باید حتما در دوران بیماری مورد استفاده قرار گیرند. این داروها باعث حفظ مفاصل و بافت‌ها از آسیب دیدگی دائمی در بیماری آرتریت روماتوئید می‌شود شامل متوتریکسیت، لفلونومید، هیدروکسی کلروکویین و داروهای دیگر است.

- داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن:

 همان طور که از نام این داروها پیداست هدف اصلی شان ضعیف کردن سیستم ایمنی بدن می باشد. این داروها باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود و شامل آزاتیوپرین، سیکلوسپورین، سیکلوفسفامید، سیتوکسان است.