سیستم ایمنی شبکه ای از بافت ها، اندام ها و سلول ها است که از بدن در برابر ارگانیسم های مضر مانند باکتری ها، ویروس ها، عفونت ها و بیماری ها محافظت می کند. در یک فرد مبتلا به بیماری خود ایمنی، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول ها و بافت های سالم بدن حمله می کند. بیماری های خودایمنی می توانند تقریبا تمام قسمت ها یا سیستم های بدن را تحت تاثیر قرار دهند. بیش از 80 نوع بیماری خود ایمنی وجود دارد که بعضی از آن ها از سایرین شایع تر هستند، مثل دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید (روماتیسم)، لوپوس و بیماری التهابی روده (IBD).

محققان علت بروز بسیاری از بیماری‌ های خود ایمنی را نمی ‌دانند، اما عوامل ژنتیکی، عفونت‌ های گذشته و عوامل محیطی می ‌توانند در ایجاد آن ها نقش داشته باشند. هدف از درمان طولانی مدت این بیماران کاهش قدرت پاسخ های ایمنی است. مصرف آنتی بیوتیک راه مقابله با بیماری خود ایمنی نیست، چون این بیماری ها عفونت باکتریایی نیستند. در این مقاله درباره بعضی از شایع ترین بیماری های خود ایمنی صحبت می‌ کنیم و نحوه تشخیص و درمان آن ها را شرح می دهیم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

شایع ترین بیماری های خود ایمنی

بیماری های خود ایمنی نسبتا شایع هستند. به طوریکه در بعضی از کشورها عامل اصلی مرگ و میر و از کارافتادگی محسوب می‌ شوند. در ادامه مطلب، شما را با چند نمونه بیماری خود ایمنی شایع آشنا می کنیم.

پسوریازیس

در مبتلایان به پسوریازیس سیستم ایمنی بدن روند شکل گیری سلول های پوست را مختل می کند و باعث پوسته پوسته شدن، خشکی و خارش پوست و همچنین درد مفاصل می شود. برآوردها نشان می دهد که این بیماری 2 تا 3 درصد جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار می دهد. انواع مختلفی از پسوریازیس وجود دارد که هر کدام از آن ها علائم متفاوتی دارند. محرک های رایج پسوریازیس شامل استرس، عفونت ها و عوامل محیطی می شود.

تیروئیدیت هاشیموتو

تیروئیدیت هاشیموتو که بیماری هاشیموتو هم نامیده می شود، یک بیماری خود ایمنی است که در مبتلایان به آن سیستم ایمنی به سلول هایی که هورمون های تیروئید را تولید می کنند، حمله می کند. در نتیجه، فرد به هیپوتیروئیدیسم مبتلا می شود که به عنوان کم کاری تیروئید شناخته می شود. شیوع این بیماری در زنان حداقل هشت برابر بیشتر از مردان است. مهم ترین علائم تیروئیدیت هاشیموتو عبارتند از: گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید که در جلوی گردن قرار دارد)، افزایش وزن، خستگی، افسردگی، درد مفاصل و عضلات، افزایش حساسیت به سرما، کاهش سرعت ضربان قلب و قاعدگی سنگین یا نامنظم.

بیماری گریوز

بیماری گریوز یک بیماری خود ایمنی است که باعث افزایش تولید هورمون های تیروئید توسط غده تیروئید می شود. این بیماری خود ایمنی به پرکاری تیروئید منجر می شود. بیماری گریوز تقریبا از هر 200 نفر یک نفر را مبتلا می کند و در زنان شایع تر از مردان است. این بیماری علائم مختلفی دارد که عبارتند از: عصبی بودن یا اضطراب، خستگی، ضربان قلب سریع و نامنظم، لرزش دست، فشار خون بالا، عرق کردن و عدم تحمل گرما، کاهش وزن، کاهش خونریزی قاعدگی یا نامنظم بودن آن و گواتر.

بیماری های التهابی روده (IBD)

IBD یک بیماری گوارشی مزمن است که در مبتلایان به آن پاسخ سیستم ایمنی به محرک های محیطی به التهاب معده و روده منجر می شود. دو نوع IBD وجود دارد:

- بیماری کرون که می تواند تمام قسمت‌ های دستگاه گوارش، از دهان گرفته تا انتهای روده بزرگ، را درگیر کند و باعث التهاب آن ها شود.

- کولیت اولسراتیو که باعث التهاب مزمن روده بزرگ می شود.

دل درد، نفخ، اسهال مداوم، وجود خون در مدفوع، کاهش وزن و خستگی از جمله مهم ترین علائم بیماری های التهابی روده به شمار می روند.

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم

آرتریت روماتوئید یکی از شایع ترین اختلالات خود ایمنی مزمن است که باعث می شود سیستم ایمنی به بافت های سالم در مفاصل از جمله مفاصل دست، مچ دست و زانو حمله کند. زنان بیشتر از مردان به روماتیسم مبتلا می شوند، به طوریکه شیوع این بیماری در بین زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است. از مهم ترین علائم روماتیسم می توان به درد، حساسیت و تورم در اطراف مفاصل، سفتی مفصل، کاهش وزن، خستگی، ضعف و علائمی که در هر دو طرف بدن ظاهر می شوند (مانند هر دو دست یا زانو) اشاره کرد.

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که باعث می شود دیواره پوششی روده کوچک پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن مثل گندم، جو و چاودار ملتهب شود. این بیماری به بروز مشکلاتی مانند درد شکم، ناتوانی در جذب مواد مغذی ضروری، درد مفاصل و راش های پوستی منجر می شود. هنگامی که یک فرد مبتلا به سلیاک از غذاهای حاوی گلوتن استفاده می کند، سیستم ایمنی بدن به بافت سالم روده کوچک حمله می کند و به مرور زمان باعث آسیب دیدگی آن می شود. در نتیجه، جذب مواد مغذی در روده کاهش پیدا می کند. حذف غلات حاوی گلوتن از رژیم غذایی به کنترل علائم و نشانه های بیماری سلیاک کمک می کند.

از علائم بیماری سلیاک می توان به التهاب و درد شکم، احساس سوزش در قفسه سینه، خستگی، کاهش وزن، راش های پوستی، درد مفاصل و استفراغ یا اسهال اشاره کرد. با این حال، ممکن است بعضی از افراد از ابتلای خود به این بیماری مطلع نباشند. بیماری سلیاک با عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن متفاوت است. اگرچه ممکن است علائم و نشانه های همه این بیماری ها مشابه باشد، اما در مبتلایان به عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن به سیستم گوارشی آسیب وارد نمی شود.

بیشتر بخوانید: آکرومگالی چیست؟

لوپوس اریتماتوز سیستمیک

لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) به مجموعه ای از شرایط اشاره دارد که با التهاب پوست و مفاصل و همچنین در موارد شدید با التهاب اندام های داخلی مشخص می شود. آمارها نشان می دهد که 5 میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماران مبتلا هستند و شیوع آن در بین زنان بیشتر است.

مهم ترین علائم این بیماری خود ایمنی عبارتند از:

درد عضلات و مفاصل

بثورات پروانه ای شکل روی صورت

حساسیت به نور خورشید

خستگی و تب

دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 باعث می شود سیستم ایمنی سلول های سازنده هورمون انسولین را در پانکراس (لوزالمعده) از بین ببرد. این سلول های که به آن ها سلول های بتای پانکراس می گویند، با ترشح انسولین به کنترل قند خون کمک می کنند. به همین دلیل، از بین رفتن آن ها باعث کمبود انسولین می شود. نداشتن انسولین کافی به این معنی است که قندها نمی توانند به درستی در بدن منتقل شده و وارد سلول ها شوند و در نتیجه قند خون به طور غیرطبیعی افزایش پیدا می کند.

رایج ترین علائم دیابت نوع 1 عبارتند از:

تکرر ادرار

افزایش تشنگی

از دست دادن انرژی

تاری دید

گرسنگی و حالت تهوع

عوامل خطر بیماری خود ایمنی

بیماری های خود ایمنی می توانند در همه افراد ایجاد شوند، اما بعضی عوامل احتمال ابتلا به آن ها را افزایش می دهند. عوامل خطر بیماری های خود ایمنی با هم متفاوت است، اما از رایج ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 - ژنتیک:

بعضی از بیماری های خود ایمنی در بین اعضای یک خانواده مشاهده می شوند. یک فرد ممکن است ژن هایی را به ارث ببرد که او را مستعد ابتلا به یک بیماری خاص می کند، اما تنها زمانی به آن بیماری مبتلا می شود که در معرض ترکیبی از محرک ها قرار بگیرد.

- عوامل محیطی:

نور خورشید، بعضی مواد شیمیایی و عفونت های ویروسی یا باکتریایی می توانند در بروز بیماری خود ایمنی نقش داشته باشند.

- جنسیت:

به دلایل هورمونی، زنان بیشتر از مردان به اختلالات خود ایمنی مبتلا می شوند. این اختلالات اغلب در سنین باروری ایجاد می شوند.

- نژاد:

به نظر می رسد که این امر در تشخیص و شدت بعضی از بیماری های خود ایمنی نقش داشته باشد. به عنوان مثال، افراد سفیدپوست بیشتر به دیابت نوع 1 مبتلا می شوند، در حالی که لوپوس در افراد آفریقایی آمریکایی و اسپانیایی تبار شدیدتر است.

- سایر مشکلات خود ایمنی:

اگر فرد به یک بیماری خود ایمنی مبتلا باشد، احتمال اینکه به سایر اختلالات خود ایمنی دچار شود، افزایش می یابد.

تشخیص بیماری خود ایمنی

تشخیص دقیق یک بیماری خود ایمنی سخت است. چون هم علائم بیماری های خود ایمنی شبیه یکدیگر است و هم ممکن است با سایر مشکلات پزشکی همپوشانی داشته باشد. به عنوان مثال، لوپوس می تواند مثل روماتیسم مفاصل را تحت تاثیر قرار دهد، اما شدت علائم آن کمتر است یا بیماری التهابی روده علائمی مشابه بیماری سلیاک ایجاد می کند، اما بر خلاف آن با مصرف گلوتن ایجاد نمی شود.

معمولا از آزمایش خون برای تشخیص بیماری های خود ایمنی استفاده می شود. پزشک می تواند با تجزیه و تحلیل آنتی بادی های تولید شده توسط سیستم ایمنی، بیماری خود ایمنی را تشخیص دهد. آزمایشی به نام شمارش کامل خون (CBC) به پزشک اجازه می دهد تا سطح گلبول های سفید و قرمز را در بدن بررسی کند. هنگامی که سیستم ایمنی در حال مبارزه با چیزی است، میزان گلبول های خون تغییر می کند. غالبا آزمایش ساده خون می تواند بیماری های مختلفی را نشان دهد. به عنوان مثال، تشخیص تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری گریوز به یک آزمایش ساده برای اندازه گیری سطح هورمون تیروئید نیاز دارد.

آزمایش ‌های دیگری هم وجود دارند که می‌ توانند التهاب غیرعادی را نشان دهند، مشکلی که در بین همه بیماری‌ های خود ایمنی نسبتا رایج است. این آزمایش ها شامل تست پروتئین واکنشگر C و تست سرعت رسوب گلبول های قرمز است.

برای بعضی از افراد ممکن است تشخیص بیماری به یک فرآیند طولانی تبدیل شود. به اعتقاد کارشناسان، نوشتن سابقه سلامتی خانواده، ثبت علائم در طول زمان، مراجعه به متخصص و در صورت لزوم مشورت کردن با چند پزشک مختلف می تواند به تشخیص بیماری کمک کند. اگر پزشک علائم شما را با استرس یا تصورات ذهنی مرتبط دانست، به پزشک دیگری مراجعه کنید.

درمان بیماری خود ایمنی

اگرچه هیچ کدام از بیماری های خود ایمنی درمان قطعی ندارند، اما می توان علائم آن ها را کاهش داد یا از بین برد، از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. درمان بیماری خود ایمنی بسته به نوع آن و شرایط بیمار متفاوت است، اما معمولا شامل موارد زیر می شود:

تسکین علائم بیماری خود ایمنی

معمولا با توجه به شدت علائم از آسپرین یا ایبوپروفن برای کاهش درد و تورم استفاده می شود. سایر داروهای تجویز شده توسط پزشک می توانند به درمان افسردگی، اضطراب، خستگی، مشکلات خواب و بثورات پوستی کمک کنند. در بسیاری از موارد، ورزش منظم و داشتن یک رژیم غذایی متعادل و مغذی هم می تواند کمک کننده باشد.

مصرف داروهای جایگزین

بعضی از اختلالات خود ایمنی روی توانایی بدن برای تولید آنچه نیاز دارد، تاثیر می گذارند. به عنوان مثال، دیابت نوع 1 بدن را از تولید انسولین کافی باز می دارد و بیماری تیروئید از تولید مقدار مناسب هورمون تیروئید جلوگیری می کند. داروهای مختلفی وجود دارند که می توانند جایگزین این مواد شوند. ممکن است بیمار به تزریق انسولین نیاز داشته باشد یا قرص هایی مصرف کند که حاوی نوع سنتتیک هورمون تیروئید هستند.

مصرف داروهای سرکوب کننده ایمنی

در بسیاری از افراد، داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند، می توانند علائم یک بیماری خود ایمنی را تسکین داده و سرعت پیشرفت آن را کاهش دهند. با این حال، این داروها که سرکوب کننده های ایمنی نامیده می شوند، می توانند عوارض جانبی ایجاد کنند.

اجتناب از محرک ها

در بعضی موارد، اجتناب از چیزهایی که واکنش سیستم ایمنی را تحریک می‌ کنند، می ‌تواند به کاهش یا از بین بردن علائم و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک کند. به عنوان مثال، داشتن یک رژیم غذایی بدون گلوتن از بروز علائم بیماری سلیاک جلوگیری می کند.