به ناتوانی در کنار آمدن با فشارهای روانی یا عاطفی، استرس گفته می شود. استرس همه جا هست و همه ما را تحت تاثیر قرار می دهد. به طوریکه شواهد نشان می دهد 59 درصد بزرگسالان استرس شدید را در زندگی خود تجربه کرده اند. ممکن است در محل کار یا هنگام تنبیه فرزندتان، جر و بحث با همسرتان یا هنگام مدیریت امور مالی خود متوجه علائم استرس شوید. اگرچه وجود کمی استرس مشکل ساز نیست و حتی بعضی از استرس ها می توانند مفید باشند، اما استرس بیش از حد شما را از نظر جسمی و روحی بیمار می کند.

استرس به طرق مختلف روی بدن تاثیر می گذارد. در بعضی موارد علائم استرس واضح است، اما گاهی اوقات هم ممکن است تا زمانی که شدید نشود قابل تشخیص نباشد. اولین قدم برای کنترل استرس، شناخت علائم آن است. متاسفانه تشخیص علائم استرس از آن چیزی که فکر می کنید سخت تر است. چون بسیاری از ما آن قدر به استرس عادت کرده ‌ایم که در بیشتر موارد تا زمانی که از کنترل ما خارج نشود، متوجه حضور آن نمی شویم.

استرس چیست؟

استرس واکنشی است که بدن به موقعیت‌ های خطرناک نشان می دهد. هنگامی که احساس خطر می کنید، یک واکنش شیمیایی در بدن رخ می دهد که به شما اجازه می دهد به گونه ای عمل کنید که از آسیب ها در امان بمانید. به این واکنش «پاسخ استرس» یا «پاسخ جنگ یا گریز» می گویند که در حین آن ضربان قلب افزایش می یابد، تنفس سریع تر می شود، عضلات سفت می شوند و فشار خون بالا می رود. استرس برای افراد مختلف معنای متفاوتی دارد. آن چیزی که در یک نفر باعث استرس می شود، ممکن است روی دیگران تاثیری نداشته باشد. از سوی دیگر، بعضی از افراد بهتر از دیگران می توانند استرس خود را کنترل کنند.

علائم استرس

استرس می تواند تمام جنبه های زندگی از جمله احساسات، رفتارها، تفکر و سلامت جسمی شما را تحت تاثیر قرار دهد. به عبارت دیگر، هیچ بخشی از بدن مصون نیست. با توجه به اینکه همه افراد استرس را به طور یکسان تجربه نمی کنند، ممکن است علائم استرس برای افراد مختلف، متفاوت باشد. بنابراین، باید برای تشخیص علت بروز علائم خود با پزشک مشورت کنید. اگر دچار استرس باشید، احتمالا علائم زیر را مشاهده می کنید:

کاهش انرژی و بی خوابی

استرس طولانی مدت به خستگی مزمن و اختلال خواب منجر می شود و به همین دلیل می تواند سطح انرژی بدن را کاهش دهد. در یک مطالعه که روی بیش از 7 هزار فرد شاغل انجام شد، خستگی به طور چشمگیری با استرس ناشی از کار مرتبط بود. استرس خواب را مختل کرده و شما را دچار بی خوابی می کند که این موضوع می تواند در نهایت به کاهش انرژی منجر شود. شواهد حاکی از آن است که نگرانی و نشخوار فکری ناشی از استرس با اختلال خواب مرتبط است و احتمال بی خوابی را افزایش می دهد.

تغییر میل جنسی

در هنگام مواجهه با شرایط استرس زا، میل جنسی در بسیاری از افراد دچار تغییر می شود. در یک مطالعه که روی 30 زن انجام شد، محققان متوجه شدند که استرس مزمن برانگیختگی جنسی را کاهش می دهد. در یک مطالعه دیگر تاثیر همه گیری کووید-19 (کرونا) روی سلامت باروری زنان بررسی شد و نتایج به دست آمده نشان داد که 45 درصد شرکت کنندگان به دلیل استرس دچار کاهش میل جنسی شده اند. به غیر از استرس، عوامل دیگری هم وجود دارند که می توانند روی میل جنسی تاثیر بگذارند، از جمله‌:

- تغییرات هورمونی

- خستگی

- مشکلات روانی

افسردگی

محققان با انجام مطالعات مختلف نشان داده اند که استرس مزمن احتمال بروز افسردگی را افزایش می دهد. یک مطالعه روی 816 زن مبتلا به افسردگی اساسی نشان داد که شروع افسردگی با استرس حاد و مزمن مرتبط است. در مطالعه دیگری هم مشاهده شد که بین استرس شدید با شروع افسردگی اساسی در نوجوانان ارتباط وجود دارد. علاوه بر استرس، عوامل زیر هم می توانند به افسردگی منجر شوند:

- سابقه خانوادگی افسردگی

- عوامل محیطی

- مصرف بعضی از داروها یا ابتلا به بعضی از بیماری ها

آکنه

به نظر می رسد که استرس شدید بتواند باعث افزایش آکنه شود. چون وقتی  دچار استرس می شوید، احتمالا بیشتر صورت خود را لمس می کنید که این کار می تواند باعث پخش شدن و گسترش باکتری ها شده و آکنه ایجاد کند. نتایج حاصل چند پژوهش مختلف هم ثابت می کند که بین آکنه و استرس بیش از حد ارتباط وجود دارد. محققان قبل و در حین امتحان شدت آکنه را در 22 دانشجو بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که با افزایش استرس آکنه شدیدتر می شود. در مطالعه دیگری که روی 94 نوجوان انجام شد، استرس شدید با بدتر شدن آکنه، به خصوص در میان پسران، همراه بود.

یکی از ایراداتی که به این مطالعات وارد می شود این است که ارتباط بین استرس و آکنه را نشان می دهند، اما عوامل دیگری را که ممکن است در بروز آکنه دخیل باشند، در نظر نمی ‌گیرند. به همین دلیل باید تحقیقات بیشتری انجام شود. استرس تنها دلیل آکنه نیست و عوامل زیر هم می توانند باعث آکنه شوند:

- التهاب

- تغییرات هورمونی

- باکتری ها

- افزایش تولید چربی توسط غدد پوست

- انسداد منافذ پوست

سردرد

سردرد از رایج ترین علائم استرس و اضطراب است. استرس باعث می شود در ناحیه سر، صورت یا گردن خود احساس درد کنید. هر چقدر شدت استرس بالاتر باشد، تعداد روزهایی که در ماه دچار سردرد می شوید، بیشتر است. در یک کلینیک سردرد 172 سرباز مورد بررسی قرار گرفتند و نتایج به دست آمده نشان داد که در 67 درصد موارد این افراد به دلیل استرس دچار سردرد می شوند. استرس یکی از مهم ترین محرک های سردردهای تنشی است. سایر محرک های سردرد عبارتند از: کمبود خواب، رژیم غذایی ناسالم، مصرف نوشیدنی های الکلی و تغییرات هورمونی.

درد مزمن

احساس درد یکی از شایع ترین شکایت هایی است که می تواند از استرس ناشی شود. بین درد مزمن و افزایش سطح کورتیزول (هورمون استرس) ارتباط وجود دارد. شواهد نشان می دهد که در افراد مبتلا به کمردرد مزمن میزان کورتیزول بالاتر است. شاید جالب باشد که بدانید محققان متوجه شده اند که در موهای افراد مبتلا به درد مزمن مقدار زیادی کورتیزول وجود دارد. علاوه بر استرس، عوامل دیگری مثل افزایش سن، جراحت و آسیب دیدگی اعصاب هم می توانند باعث درد مزمن شوند.

بیمار شدن های مکرر

اگر احساس می کنید که دائماً بیمار هستید، ممکن است استرس در بروز این مشکل نقش داشته باشد. چراکه روی سیستم ایمنی بدن تاثیر می گذارد و احتمال ابتلا به عفونت ها، به خصوص عفونت های تنفسی، را افزایش می دهد. یک رابطه معکوس بین استرس و ایمنی وجود دارد، به این معنی که هر چقدر میزان استرس شما بیشتر باشد، عملکرد سیستم ایمنی بدنتان ضعیف تر است. استرس مزمن به دلیل تاثیری که روی سیستم ایمنی دارد، اثربخشی واکسن آنفولانزا را کاهش می دهد.

استرس روی طیف وسیعی از عملکردهای بدن شامل پاسخ‌ های التهابی، بهبود زخم و توانایی مبارزه با عفونت ها و بیماری ها تاثیر دارد. با این حال، به غیر از استرس عوامل زیر هم می توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی شوند:

- کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی

- نداشتن فعالیت بدنی کافی

- ابتلا به اختلالات سیستم ایمنی مانند ایدز

مشکلات گوارشی

علائم استرس در دستگاه گوارش هم مشاهده می شود و خود را به صورت یبوست، سوزش سر دل و اسهال نشان می دهد. استرس روی افرادی که به اختلالات گوارشی مثل سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یا بیماری التهابی روده (IBD) مبتلا هستند، تاثیر منفی دارد و باعث بدتر شدن علائم آن ها می شود. رژیم غذایی، باکتری ها، عفونت ها و بعضی از داروها هم می توانند در بروز مشکلات گوارشی نقش داشته باشند.

تغییر اشتها

یکی از رایج ترین مشکلاتی که احتمالا در هنگام مواجهه با استرس تجربه می کنید، تغییر اشتها است. در حین استرس متوجه می شوید که یا اصلا اشتها ندارید یا در حال پرخوری کردن هستید. در یک مطالعه روی 272 دانشجوی دختر، اشتهای 81 درصد شرکت کنندگان در هنگام استرس تغییر می کرد و 62 درصد آن ها دچار پرخوری می شدند. تغییر اشتها روی وزن تاثیر دارد و در صورتی که به پرخوری منجر شود، وزن بدن را بالا می برد. به گفته محققان، در افرادی که سطح کورتیزول و انسولین بالاتر است و دچار استرس مزمن هستند، احتمال افزایش وزن بیشتر است. با این حال، باید برای مشخص شدن نحوه تاثیر استرس روی افراد مختلف مطالعات بیشتری انجام شود.

تپش قلب

استرس شدید سرعت ضربان قلب را بالا می برد و باعث تپش قلب می شود. در یک مطالعه، قرار دادن 87 دانش آموز در معرض یک کار استرس زا باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون شد و پخش موسیقی آرامش بخش در حین کار از بروز این تغییرات جلوگیری کرد. مواجهه با استرس به دلیل افزایش ترشح آدرنالین به طور موقت باعث افزایش سرعت ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون می شود.

تعریق

هنگامی که دچار استرس می شوید، بدن شما بیشتر از حالت عادی عرق می کند. معمولا استرس باعث عرق کردن بیش از حد صورت، کف دست ها، کف پا و زیر بغل می شود. یک مطالعه روی 40 نوجوان که در معرض استرس قرار داشتند، انجام شد و نتایج حاصل نشان داد که تعریق و بوی بد بدن از علائم استرس است.  

بیشتر بخوانید: چه کنیم تا آرام و شاد باشیم؟

درمان استرس

عوامل مختلفی در بروز استرس نقش دارند و به همین دلیل برای درمان این مشکل راهکارهای مختلفی پیشنهاد می شود. اگر علائم استرس را در خود مشاهده می کنید، بهترین کاری که می توانید انجام دهید صحبت کردن با پزشک یا روانشناس است. چون می توانند به شما در شناسایی علت دقیق استرس کمک کنند و راهکارهای موثری را برای کنترل آن توصیه نمایند. علاوه بر این، به شما کمک می کنند تا متوجه شوید که آیا علائم شما واقعا از استرس ناشی می شود یا به بیماری دیگری مرتبط است. تغییر سبک زندگی و به کارگیری توصیه های زیر می تواند به کنترل علائم استرس کمک کند:

- فاصله گرفتن از اخبار ناخوشایند

- داشتن فعالیت بدنی و خواب کافی

- افزایش مصرف غذاهای غنی از مواد مغذی

- تکنیک های آرامش بخش مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا، تای چی یا ماساژ

- اجتناب از مصرف سیگار، مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی

- اجتناب از زیاده روی در مصرف کافئین

- وقت گذراندن با اعضای خانواده و دوستان

- صحبت کردن با یک مشاور قابل اعتماد و باتجربه

اگر همیشه احساس استرس می کنید و نمی دانید باید برای کنترل آن چه کاری انجام دهید یا احتمال می دهید که به خودتان آسیب بزنید، حتما با فردی که به او اعتماد دارید یا یک روانشناس صحبت کنید. همچنین اگر درد قفسه سینه دارید، به خصوص اگر با تنگی نفس، درد فک، درد شانه و بازو، تعریق، سرگیجه یا حالت تهوع همراه است، فورا به اورژانس مراجعه کنید. چون این علائم ممکن است به استرس مرتبط نباشد و از حمله قلبی ناشی شود.

عوارض استرس طولانی مدت

استرس مزمن کل بدن شما را تحت تاثیر قرار می دهد و اگر به درستی مدیریت نشود می تواند باعث بروز مشکلات جدی شود، از جمله:

- کمردرد

- تنش عضلانی

- تشدید علائم آسم

- تشدید علائم بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)

- افزایش خطر ابتلا به پرفشاری خون، ریتم غیرطبیعی قلب، سکته مغزی یا حمله قلبی

- مشکلات سلامت روان مانند افسردگی، اضطراب و اختلال شخصیت

- چاقی و اختلال غذا خوردن

- اختلال قاعدگی

- اختلالات جنسی مانند ناتوانی جنسی و انزال زودرس در مردان و کاهش میل جنسی در مردان و زنان

- مشکلات مرتبط با پوست و مو مانند پسوریازیس، اگزما و ریزش مو

کلام پایانی

همه افراد هر از گاهی در زندگی خود با رویدادهای استرس زا مواجه می شوند. اما اگر استرس شدید یا طولانی مدت باشد می تواند روی سلامت روحی و جسمی تاثیر بگذارد و باعث بروز علائم و مشکلات متعددی شود. خستگی، کمبود انرژی، سردرد، تغییر خلق و خو، تغییر اشتها و کاهش میل جنسی از رایج ترین علائم استرس به شمار می روند. خوشبختانه راه های زیادی برای کنترل استرس وجود دارد. فعالیت بدنی، پیروی از رژیم غذایی سالم، خواب کافی، مدیتیشن و تنفس عمیق می توانند میزان استرس را کاهش دهند. اگر این راهکارها موثر نبودند، حتما برای دریافت کمک به روانشناس مراجعه کنید.