کمبود آهن زمانی رخ می دهد که در بدن شما به اندازه کافی ماده معدنی آهن وجود نداشته باشد. بدن برای تولید هموگلوبین به آهن احتیاج دارد. هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول های قرمز خون است که به این سلول ها در حمل اکسیژن و رساندن آن به بخش های مختلف بدن کمک می کند. اگر بدن هموگلوبین کافی نداشته باشد، بافت ها و عضلات اکسیژن کافی دریافت نکرده و شما به کم خونی مبتلا می شوید. اگرچه انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد، اما کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع این بیماری در سراسر جهان محسوب می شود.

علائم و نشانه های کمبود آهن به شدت کم خونی، سن شما و وضعیت سلامتی تان بستگی دارد. در بعضی موارد، افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن هیچ علامتی را تجربه نمی کنند. در این مقاله، با چند نمونه از رایج ترین علائم و نشانه های کمبود آهن آشنا می شویم.

کمبود آهن با چه علائمی مشخص می شود؟

مهم ترین و شایع ترین علائم کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن عبارتند از:

خستگی غیر عادی

احساس خستگی شدید یکی از شایع ترین علائم کم خونی فقر آهن است. این علامت می تواند در افرادی که آهن کافی ندارند، اما این کمبود آن قدر شدید نیست که به کم خونی مبتلا شوند، هم دیده شود. خستگی به این دلیل اتفاق می افتد که بدن برای ساخت پروتئینی به نام هموگلوبین که به حمل اکسیژن در خون کمک می کند، آهن کافی ندارد. کمبود هموگلوبین باعث می شود که اکسیژن کمتری به بافت ها و عضلات رسیده و در نتیجه انرژی آن ها کاهش پیدا کند. از طرف دیگر، قلب باید بیشتر کار کند تا بتواند خون غنی از اکسیژن را به نقاط مختلف بدن برساند که این موضوع می تواند شما را خسته کند.

بیشتر بخوانید:  10دلیل برای داشتن خواب با کیفیت

با توجه به اینکه غالبا خستگی جزئی از زندگی پرمشغله و مدرن امروزی محسوب می شود، تشخیص کمبود آهن تنها از طریق این علامت دشوار است. ممکن است بعضی از افراد مبتلا به کمبود آهن علاوه بر افت انرژی، علائم دیگری مانند تحریک پذیری، اختلال تمرکز و ضعف را هم تجربه کنند.

رنگ پریدگی پوست

رنگ پریدگی پوست و رنگ پریدگی بخش داخلی پلک پایین از دیگر علائم رایج کمبود آهن است. هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز در ایجاد رنگ قرمز خون نقش دارد. بنابراین، کاهش آن در افراد مبتلا به کمبود آهن روی رنگ قرمز خون تاثیر می گذارد. به همین دلیل است که در افرادی که کمبود آهن دارند، پوست مقداری از رنگ یا حرارت و گرمای خود را از دست می دهد. یک مطالعه روی کودکان 6 تا 11 ساله نشان داد که رنگ پریدگی ناشی از کمبود آهن هم می تواند کل بدن را درگیر کند و هم می تواند فقط به یک ناحیه مانند صورت، لثه، قسمت داخلی لب ها یا پلک های پایینی چشم و ناخن ها محدود شود.

رنگ پریدگی پوست یکی از اولین مواردی است که پزشکان به عنوان نشانه کمبود آهن به آن توجه می کنند. با این حال، باید کمبود آهن با آزمایش خون تایید شود. رنگ پریدگی بیشتر در هنگام ابتلا به کم خونی متوسط ​​یا شدید دیده می شود. هنگامی که پلک پایین خود را به سمت پایین می کشید، لایه داخل آن باید قرمز رنگ باشد. اگر رنگ این بخش از چشم صورتی کم رنگ یا زرد است، ممکن است نشانه ابتلا به کمبود آهن باشد.

تنگی نفس

هموگلوبین این توانایی را به گلبول های قرمز می دهد که اکسیژن را در بدن شما حمل کنند. هنگامی که به کمبود آهن مبتلا می شوید و میزان هموگلوبین کاهش می یابد، سطح اکسیژن هم به کمتر از حد معمول می رسد. این بدان معنا است که عضلات اکسیژن کافی برای انجام فعالیت های عادی مانند راه رفتن دریافت نمی کنند. بنابراین، در اثر تلاش بدن برای دریافت اکسیژن بیشتر، میزان تنفس افزایش می یابد. به همین دلیل است که تنگی نفس یکی از علائم شایع کمبود آهن محسوب می شود. اگر هنگام انجام کارهای عادی و روزمره مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا ورزش کردن نفس نفس می زنید، ممکن است به کمبود آهن مبتلا شده باشید.

سردرد

کمبود آهن به ویژه در زنان می تواند باعث سردرد شود. در حال حاضر، علت ارتباط کمبود آهن با سردرد به طور کامل مشخص نشده است، اما محققان معتقدند که عوامل متعددی از جمله ارتباط بین تغییر عملکرد دوپامین و سطح استروژن در بروز این علامت نقش دارند. با این حال، قبل از نتیجه گیری قطعی باید تحقیقات بیشتری انجام شود. اگرچه ابتلا به سردرد دلایل متعددی دارد، اما سردردهای مکرر و عود کننده می تواند نشانه کمبود آهن باشد.

تپش قلب

افزایش ضربان قلب که به عنوان تپش قلب شناخته می شود، یکی از علائم کم خونی فقر آهن است. ارتباط بین کمبود آهن، کم خونی و مشکلات قلبی به طور دقیق مشخص نیست، اما احتمالا کمبود اکسیژن در ایجاد آن نقش دارد. در مبتلایان به کمبود آهن، سطوح پایین هموگلوبین فعالیت قلب را برای حمل اکسیژن افزایش می دهد. این موضوع ممکن است به تپش قلب یا نامنظم شدن ضربان قلب منجر شود.در موارد شدید، کمبود آهن می تواند باعث بزرگ شدن قلب، سوفل قلبی (صداهای غیر معمول قلب) یا نارسایی قلبی شود.

خشکی پوست و مو

خشکی و آسیب دیدگی پوست و مو نشانه کمبود آهن است. کمبود آهن سطح هموگلوبین خون را کاهش می دهد که این موضوع به کاهش اکسیژن در سلول هایی که به رشد مو کمک می کنند، منجر می شود. اکسیژن رسانی ضعیف به پوست و مو باعث خشکی و آسیب دیدگی آن ها می شود. بین کمبود آهن و ریزش مو هم ارتباط وجود دارد. بعضی تحقیقات نشان می دهند که کمبود این ماده معدنی می تواند علت ریزش مو باشد. کاملا طبیعی است که تعدادی از موها در حین شستشو یا شانه کردن بریزند. اما اگر میزان ریزش مو بیش از حد عادی است، احتمال دارد که دچار کمبود آهن شده باشید.

تورم و سوزش دهان

گاهی فقط نگاه کردن به داخل یا اطراف دهان می تواند نشان دهد که شما دچار کم خونی فقر آهن هستید. زبان متورم، ملتهب، رنگ پریده یا صاف علامت کم خونی است. کمبود آهن می تواند در دهان علائم دیگری را هم ایجاد کند، مانند:

- خشکی دهان

- احساس سوزش در دهان

- وجود زخم در دهان

سندرم پای بی قرار

کمبود آهن با سندرم پای بی قرار ارتباط دارد. این سندرم در حالت استراحت تمایل شما را برای حرکت دادن پاها افزایش می دهد. همچنین باعث احساس خارش یا خزیدن حشرات روی پا و ساق پا می شود. معمولا علائم سندرم پای بی قرار شب ها بدتر می شوند و به همین دلیل ممکن است در خوابیدن دچار مشکل شوید.  علت بروز این سندرم به طور کامل مشخص نشده است. با این حال، حدود 25 درصد افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن سندرم پای بی قرار را تجربه می کنند. شیوع سندرم پای بی قرار در افرادی که کمبود آهن دارند در مقایسه با سایر افراد 9 برابر بیشتر است.

ناخن های شکننده یا قاشقی شکل

ناخن های شکننده یا قاشقی شکل، یکی از علائم کمبود آهن است که به آن کویلونیشیا (Koilonychia) هم می گویند. وقتی کمبود آهن شدید می شود، ناخن ها ظاهر قاشقی شکل به خود می گیرند، به این معنی که وسط ناخن فرو می رود و لبه های آن بالا می آیند تا مانند یک قاشق حالت گرد پیدا کنند. ناخن قاشقی شکل، یک عارضه نادر است که فقط در 5 درصد افراد مبتلا به کمبود آهن رخ می دهد و معمولا در موارد شدید کم خونی فقر آهن مشاهده می شود.

سایر علائم کمبود آهن

علائم دیگری هم وجود دارند که نشان می دهند به کمبود آهن مبتلا شده اید. این علائم از شیوع کمتری برخوردار هستند و گاهی اوقات ممکن است دلایل دیگری به غیر از کمبود آهن در بروز آن ها نقش داشته باشند. سایر علائم کم خونی فقر آهن عبارتند از:

- هوس های غذاهایی عجیب و غیر معمول:

اشتیاق به غذاهای عجیب و غریب یا اقلام غیر خوراکی پیکا نامیده می شود. معمولا تمایل به مصرف یخ، خاک، گچ یا کاغذ می تواند نشانه کمبود آهن باشد.

- احساس افسردگی:

کم خونی فقر آهن ممکن است در بزرگسالان به افسردگی منجر شود. شانس بروز افسردگی در زنان باردار مبتلا به کمبود آهن بالا است.

- دست و پای سرد:

کمبود آهن به این معنی است که اکسیژن کمتری به دست و پای شما می رسد. بعضی از افراد در کل بدن و بعضی دیگر در دست و پای خود سرما را احساس می کنند.

- عفونت های مکرر:

با توجه به اینکه وجود آهن برای فعالیت سیستم ایمنی ضروری است، کمبود آن احتمال ابتلا به عفونت را افزایش می دهد.

چرا به کمبود آهن مبتلا می شویم؟

کمبود آهن از عوامل مختلفی ناشی شود و احتمال ابتلا به آن تقریبا در همه سنین وجود دارد. موارد زیر از رایج ترین دلایل کمبود آهن محسوب می شوند:

- دریافت ناکافی آهن از طریق رژیم غذایی

- بیماری های التهابی روده

- افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری

- از دست دادن خون به دلیل پریودهای شدید یا خونریزی داخلی

در زنانی که یائسه شده اند و دیگر عادت ماهانه نمی شوند، خونریزی معده یا روده می تواند یکی از دلایل شایع کم خونی باشد. این نوع خونریزی از موارد زیر ناشی می شود:

- زیاده روی در مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و آسپرین

- زخم معده

- بواسیر

- سرطان روده یا معده

برای درمان کمبود آهن باید چه کاری انجام داد؟

اگر فکر می کنید که به کمبود آهن مبتلا شده اید، به توصیه های زیر عمل کنید:

با پزشک مشورت کنید

پزشک با آزمایش خون ابتلای شما را به کمبود آهن تایید کرده و به شما توصیه می کند که غذاهای غنی از آهن و مکمل آهن دریافت کنید. هدف از انجام این کار بازگرداندن سطح هموگلوبین به حالت طبیعی و پر کردن ذخایر آهن بدن است.

غذاهای غنی از آهن بخورید

مواد غذایی زیر از بهترین منابع آهن به شمار می روند:

- گوشت قرمز

- مرغ

- غذاهای دریایی

- نخود، لوبیا و سایر حبوبات

- مغزهای خوراکی

- سبزیجات برگ دار مانند اسفناج

- میوه های خشک مثل کشمش و زردآلو

- غذاهای غنی شده با آهن

از مکمل آهن استفاده کنید

فقط زمانی که با آزمایش خون ابتلای شما به کمبود آهن مشخص شد، می توانید از مکمل استفاده کنید. زیاده روی در مصرف مکمل آهن باعث معده درد، یبوست یا اسهال، سوزش سر دل و تهوع یا استفراغ می شود.

به افزایش جذب آهن کمک کنید

اگر می خواهید از مکمل آهن بیشترین بهره را ببرید، از مصرف آن همراه با شیر یا داروهای آنتی اسید خودداری کنید. چون باعث کاهش جذب آهن در روده می شوند. همچنین از مصرف همزمان مکمل با نوشیدنی های حاوی کافئین مثل قهوه و چای پررنگ بپرهیزید. چراکه جذب آهن را در دستگاه گوارش مختل می کنند. ویتامین C که در میوه ها و سبزیجات مثل پرتقال، لیموترش و فلفل دلمه ای وجود دارد، جذب آهن غذاهای گیاهی را افزایش می دهد.

چه زمانی باید برای درمان کمبود آهن به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده علائم کمبود آهن با پزشک مشورت کنید. درمان نکردن کمبود آهن به کم خونی فقر آهن و در نهایت بروز عوارض زیر منجر می شود:

- مشکلات قلبی

- افسردگی

- عفونت

- مشکلات مربوط به دوران بارداری

شیوع کم خونی فقر آهن در زنان در مقایسه با مردان بیشتر است. افرادی که باردار هستند یا در دوران پریود خونریزی شدید دارند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند و باید درباره آزمایش کم خونی فقر آهن با پزشک مشورت کنند. بهتر است مکمل های آهن را فقط با تجویز پزشک یا متخصص تغذیه مصرف کنید. چون زیاده روی در دریافت آن ها به قلب، کبد و لوزالمعده آسیب می زند.

کلام پایانی

کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع کم خونی در سراسر جهان است. بعضی از افراد مبتلا به این بیماری علائم واضحی دارند، در حالی که بعضی دیگر هیچ علامتی را تجربه نمی کنند. این موضوع غالبا به شدت کم خونی بستگی دارد. علائم و نشانه های رایج کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن عبارتند از: خستگی، رنگ پریدگی پوست، تنگی نفس و خشکی پوست و مو. اگر فکر می کنید که علائم کمبود آهن را در خود مشاهده می کنید، با پزشک مشورت کنید تا ابتلای شما به کمک آزمایش خون تایید شود. معمولا کمبود آهن با مصرف غذاهای غنی از آهن و مکمل های غذایی به راحتی قابل درمان است.