سنگ کلیه (که به آن نفرولیتیتازیس نیز می‌گویند) سنگ های سخت ساخته شده از مواد معدنی و نمکی هستند که در کلیه های شما شکل می‌گیرد. نوع رژیم غذایی، وزن بیش از حد بدن، برخی شرایط پزشکی و برخی مکمل ها و داروهای خاص از جمله دلایل عمده ایجاد سنگ کلیه هستند. سنگ کلیه می‌تواند بر هر بخشی از دستگاه ادراری شما - از کلیه ها تا مثانه شما - تأثیر بگذارد. غالباً هنگامی که ادرار غلیظ می شود، باعث می‌شود مواد معدنی متبلور شوند و به هم بچسبند و سنگ ها تشکیل شوند. عبور سنگ کلیه از کلیه و مجاری ادراری می تواند بسیار دردناک باشد، اما اگر بموقع تشخیص داده شوند، این سنگ ها آسیب زیادی نمی‌رسانند. بسته به وضعیت شما، ممکن است به چیزی بیش از مصرف داروهای ضد درد و نوشیدن آب زیاد برای عبور سنگ کلیه نیاز داشته باشید. در موارد دیگر - به عنوان مثال، اگر سنگ ها در مجاری ادراری حرکت نکنند و عفونت ادراری یا عوارض ایجاد کنند- ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. اگر در معرض خطر ابتلا مجدد به سنگ کلیه هستید، ممکن است پزشک معالج راه های پیشگیری را برای کاهش خطر ابتلا مکرر به سنگ کلیه توصیه کند.

بیشتر بخوانید:‌ از فوائد لیموترش برای سلامتی چه می‌دانید؟

علائم سنگ کلیه

سنگ کلیه معمولاً تا زمانی که درون کلیه شما حرکت نکند یا به درون مجرای شما منتقل نشود، باعث ایجاد علائم نمی‌شود. اگر در مجرای ادرار جای بگیرد، ممکن است جریان ادرار را مسدود کرده و باعث تورم کلیه و اسپاسم مجرای ادرار شود که بسیار دردناک است. در آن مرحله، ممکن است این علائم و نشانه ها را تجربه کنید:

- درد شدید در ناحیه پشت و زیر دنده ها

- دردی که به قسمت تحتانی شکم و کشاله ران کشیده می‌شود

- دردی که شدت آن در نوسان است

- درد یا احساس سوزش هنگام ادرار کردن

علائم سنگ کلیه و نشانه های دیگر آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

- ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای

- ادرار کدر با بوی ناخوشایند

- نیاز مداوم به ادرار کردن، ادرار کردن بیشتر از حد معمول یا ادرار کردن به مقدار کم

- حالت تهوع و استفراغ

- تب و لرز در صورت وجود عفونت

با حرکت سنگ در مجاری ادراری شما ممکن است درد ناشی از سنگ کلیه تغییر کند، مثلا از محلی به محل دیگر شدت آن افزایش یابد.

علل سنگ کلیه

علل سنگ کلیه بارز نیست و سنگ های کلیه اغلب علت مشخصی ندارند، اگرچه چندین عامل ممکن است خطر شما را برای ایجاد آن ها افزایش دهند. سنگ کلیه هنگامی ایجاد می‌شود که ادرار شما حاوی مواد کریستالی زیادی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک است. از طرفی ممکن است ادرار شما غلیظ و فاقد موادی باشد که از جمع شدن کریستال ها جلوگیری کند، در نتیجه محیطی ایده آلی برای تشکیل سنگ کلیه ایجاد می‌شود.

انواع سنگ کلیه

دانستن نوع سنگ کلیه به تعیین علت آن کمک می‌کند و ممکن است سرنخ هایی در مورد چگونگی کاهش خطر ایجاد سنگ بیشتر در کلیه به پزشک و بیمار بدهد. در صورت امکان، سنگ کلیه دفع شده خود را نگهدارید تا بتوانید آن را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ببرید. انواع سنگ کلیه شامل موارد زیر است:

- سنگ های کلسیم. اکثر سنگ های کلیه سنگ های کلسیم هستند، معمولاً به شکل کلسیم اگزالات. اگزالات ماده ای است که روزانه توسط کبد شما ساخته می شود و یا از رژیم غذایی شما جذب می‌شود. برخی از میوه ها و سبزیجات و همچنین آجیل و شکلات دارای اگزالات بالایی هستند. نوع رژیم غذایی، دوز بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده و چندین اختلال متابولیک می‌توانند غلظت کلسیم یا اگزالات در ادرار را افزایش دهند. سنگهای کلسیم ممکن است به شکل کلسیم فسفات نیز ایجاد شوند. این نوع سنگ در شرایط متابولیکی مانند اسیدوز توبولار کلیه شایع تر است. همچنین ممکن است با برخی از داروهای مورد استفاده در درمان میگرن یا تشنج مانند توپیرامات همراه باشد.

- سنگ های استروویت. این ها در پاسخ به عفونت ادراری تشکیل می‌شوند. این سنگ ها می‌توانند به سرعت بزرگ شوند و گاهی اوقات علائم کمی ایجاد می‌کنند.

- سنگ های اسید اوریک. سنگ های اسید اوریک در افرادی که به دلیل اسهال مزمن یا سوء جذب بیش از حد مایعات از دست می‌دهند، افرادی که رژیم غذایی با پروتئین بالا می خورند و کسانی که دیابت یا سندرم متابولیک دارند، می‌توانند تشکیل شوند. برخی عوامل ژنتیکی همچنین ممکن است خطر ابتلا به سنگ های اسید اوریک را افزایش دهند.

- سنگ های سیستین. این سنگ ها در افراد مبتلا به اختلال ارثی به نام سیستینوریا شکل می‌گیرند که باعث می‌شود کلیه ها بیش از حد یک اسید آمینه خاص را دفع کنند.

فاکتورهای خطر سنگ کلیه

عواملی که خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند عبارتند از:

- سابقه خانوادگی یا شخصی. اگر شخصی در خانواده شما سنگ کلیه داشته باشد، شما نیز به احتمال زیاد دچار آن می‌شوید و اگر قبلاً یک یا چند سنگ کلیه داشته اید، در معرض خطر ابتلا به دیگری هستید.

- کم آبی. هر روز نوشیدن آب کافی می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. افرادی که در آب و هوای گرم و خشک زندگی می‌کنند و افرادی که زیاد عرق می کنند ممکن است بیشتر از دیگران در معرض خطر قرار بگیرند.

- رژیم های غذایی خاص. خوردن رژیم غذایی دارای پروتئین، سدیم (نمک) و قند زیاد ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این مساله خصوصاً در مورد رژیم غذایی با سدیم بالا صدق می‌کند. نمک زیاد در رژیم غذایی باعث فیلتر بیشتر کلسیم در کلیه های شما می‌شود و خطر سنگ کلیه را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.

- چاقی. شاخص توده بدنی بالا (BMI)، اندازه زیاد دور کمر و افزایش وزن با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط است.

- بیماری ها و و جراحی های گوارشی. جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می‌تواند باعث تغییر در روند هضم شوند که بر جذب کلسیم و آب بدن تأثیر می‌گذارند و باعث افزایش مقادیر مواد سنگ ساز در ادرار می‌شوند.

- سایر شرایط پزشکی مانند اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوریا، هایپرپاراتیروئیدیسم و ​​عفونت های مكرر مجاری ادراری نیز می‌توانند خطر سنگ کلیه را افزایش دهند.

- برخی مکمل ها و داروهای خاص مانند ویتامین C، مکمل های غذایی، ملین (در صورت استفاده بیش از حد)، آنتی اسیدهای حاوی کلسیم و برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان میگرن یا افسردگی، می‌توانند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.

تشخیص سنگ کلیه

اگر پزشک شما مشکوک است که شما سنگ کلیه دارید، ممکن است آزمایشات و روش های تشخیصی مانند موارد زیر را دستور دهد:

- آزمایش خون. آزمایش خون ممکن است کلسیم یا اسید اوریک زیادی را در خون شما نشان دهد. نتایج آزمایش خون به نظارت بر سلامت کلیه های شما کمک می کند و ممکن است پزشک شما را برای بررسی سایر شرایط پزشکی سوق دهد.

- آزمایش ادرار. آزمایش جمع آوری ادرار 24 ساعته می تواند نشان دهد که بیش از حد بسیاری از مواد معدنی سنگ ساز را دفع می کنید.

- تصویربرداری. آزمایشات تصویربرداری می‌توانند سنگ کلیه را در دستگاه ادراری شما نشان دهند. توموگرافی کامپیوتری با سرعت بالا یا انرژی دوگانه (CT) حتی ممکن است سنگ های ریز را نیز نمایان کند. از اشعه X ساده شکمی کمتر استفاده می‌شود، زیرا این نوع آزمایش تصویربرداری ممکن است سنگ های کلیه کوچک را نشان ندهد. سونوگرافی، آزمایش غیر تهاجمی برای تشخیص سنگ کلیه است که سریع و آسان انجام می‌شود.

- تجزیه و تحلیل سنگ های دفع شده قبلی. پزشک شما از این اطلاعات برای تعیین عوامل ایجاد کننده سنگ کلیه برای پیشگیری استفاده می‌کند.

درمان سنگ کلیه

بسته به نوع سنگ و علت آن، درمان سنگ کلیه متفاوت است. بیشتر سنگ های کوچک کلیوی به درمان تهاجمی نیاز ندارند. ممکن است بتوانید یک سنگ کوچک را از طریق نوشیدن 1.8 تا 3.6 لیتر آب در روز و مصرف دارو برای کمک به عبور سنگ کلیه دفع کنید. اما سنگ های بسیار بزرگ کلیوی باعث خونریزی، آسیب کلیه یا عفونت مداوم دستگاه ادراری می شوند و نیاز به درمان گسترده تری دارند. این درمان ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

- استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ (ESWL)

- جراحی برای برداشتن سنگ های بسیار بزرگ در کلیه به کمک اورتروسکوپی

- جراحی غده پاراتیروئید

روش های پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه

روش های پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه شامل موارد زیر است:

- در طول روز تا 2 لیتر آب بنوشید.

- کمتر غذاهای غنی از اگزالات بخورید (ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه و محصولات سویا).

- رژیم غذایی با نمک و پروتئین حیوانی کم را مصرف کنید.

- به خوردن غذاهای سرشار از کلسیم ادامه دهید، اما در مصرف مکمل های کلسیم احتیاط کنید.

سنگ های کلیوی کوچک که کلیه شما را مسدود نمی‌کنند و یا مشکلات دیگری ایجاد نمی‌کنند، می‌توانند توسط پزشک عمومی درمان شوند. اما اگر سنگ کلیه بزرگ باشد و درد شدید یا مشکلات کلیوی دارید، پزشک عمومی ممکن است شما را به پزشک معالج کلیه و مجاری ادراری (ارولوژیست یا نفرولوژیست) ارجاع دهد.