زندگی در عصر کنونی پر از چالش‌ها و تغییرات پیچیده و شگفت انگیز است. تغییراتی که به نوبه­ ی خود هم در بعد جسمانی انسان اثر گذارند و هم در بعد روانی او. بشر که ناگریز به رویارویی با این چالش­ ها و تغییرات است، به سلامت جسمانی خود بیشتر توجه کرده و اغلب سلامت روح و روان خود را نادیده می‌گیرد. حال آنکه اهمیت سلامت روح و روان اگر بیشتر از اهمیت سلامت جسمانی نباشد کم تر نیست. از این رو در این نوشتار سعی کردیم با معرفی عواملی که بر سلامت روح و روان انسان اثرگذارند، با انسان امروز همراه شویم تا با هم به سلامت روح و روان دست یابیم.

جنسیت چگونه بر روح و روان انسان اثر می‌گذارد؟  

جنسیت از جمله عوامل تعیین کننده در بهداشت و سلامت روح و روان افراد است. عاملی که به ویژگی­ های متمایز اجتماعی و بیولوژیک مردان و زنان اشاره دارد. عنصری حیاتی که در کشورهای در حال توسعه به شدت تحت تاثیر نابرابری­ های سلامت قرار می­‌گیرد و این نابرابری­ ها سلامت روح و روان را نیز به مخاطره می­‌اندازد. تجربه پریشانی عاطفی، خشونت خانگی، تبعیض­ های جنسی، خشونت ­های جنسی، فشارهایی که بر اثر ایفای نقش­ های متعدد ایجاد شده است، باورهای غلط فرهنگی که بیشتر گریبان گیر زنان است تا مردان و افسردگی از جمله عوامل مرتبط با جنسیت هستند که سلامت روح و روان زنان را تحت ثاثیر قرار می‌­دهند. از این رو به جرأت می‌توان گفت جنسیت عامل بسیار موثر در سلامت روح و روان افراد به خصوص در کشورهای در حال توسعه است.

بیشتر بخوانید: اکوسیستم های سلامت دیجیتال

تاثیر احساسات مثبت بر سلامت روح و روان

احساسات مثبت که بیشتر بر ویژگی­‌های شخصی افراد وابسته است، عامل اثرگذاری در سلامت روح و روان است تا آن جا که تحقیقات نشان می‌­دهد داشتن حداقل میزان احساسات مثبت به مقدار قابل توجهی آثار منفی استرس را کاهش داده و منجر به تقویت سیستم ایمنی بدن می‌­شود. خندیدن، شوخی کردن، شادی کردن، داشتن حس عاشقانه و یا دوستانه، برقراری ارتباط با دیگران و خوش خلقی کردن می‌­توانند در افراد احساسات مثبت را ایجاد نمایند و از این طریق سلامت روح و روان را به ارمغان آورند. نکته قابل توجه این است که حتی فکر کردن به خندیدن می‌تواند بر سطح هورمون‌­های استرس اثر بگذارد و میزان آن را کاهش دهد.

قدردانی و نقش آن در سلامت روح و روان

قدردانی یکی از زیربنایی­ ترین و اساسی­ ترین عواملی است که باعث حفظ سلامت روح و روان می‌گردد. سپاسگزاری و تشکر کردن از افراد به صورت کلامی، لبخند زدن، نامه نوشتن، ابراز محبت کردن، تفریح کردن یک یا چند روزه با افراد، کمک کردن در انجام کارها، زمان گذاشتن برای دیگران، حمایت و وفاداری، گوش سپردن به حرف های طرف مقابل و ... از جمله شیوه ­های قدردانی از افراد است که باعث سلامت روح و روان می‌گردد. البته انتظار بی حد و اندازه داشتن از افراد به منظور قدرانی به خصوص زمانی که این انتظارات بی ­جا باشد تأثیر بدی در روح و روان افراد گذاشته و آن‌ها را زود رنج و اندوهگین می‌کند. بنابراین قدردانی کردن باید به جا، به اندازه و توأم با احترام و رعایت حد اعتدال باشد.

خانواده و نقش آن در سلامت روح و روان

از آن‌جایی که فضای خانه و خانواده نخستین و با دوام­ ترین عامل در شکل گیری و رشد شخصیت افراد است، مهم ترین عامل در ایجاد و حفظ روح و روان سالم به شمار می‌رود. پدر و مادر به عنوان نیرومندترین آموزگار نقش بسیار مهمی را در سلامت روحی و روانی اعضای خانواده ایفا می‌­کنند. خانه‌­ای که در آن آرامش روحی و روانی حاکم باشد فردی را پرورش خواهد داد که از آرامش روحی و روانی برخوردار است. خانواده شاد فرزند شاد را پرورش خواهد داد و خانواده غمگین فرزند غمگین. لذا برای برخورداری از روح و روانی سالم باید خانواده­ ای سالم داشت. برای داشتن خانواده سالم نیز می‌توان راهکارهای زیر را دنبال کرد:

روابط سالم بین اعضای خانواده ایجاد کرد از طریق صمیمیت، یکرنگی، دوری از تعصب بی­ جا و نابخردانه، ارتباط منطقی، احترام متقابل و ...

به سلامت جسمی اعضای خانواده توجه کرد چرا که بیماری جسمی ممکن است منجر به بیماری روحی شود. از طریق ورزش کردن، تغذیه سالم، دوری از دخانیات و ... می­توان به این هدف رسید.

در جهت شناخت ویژگی ­ها، شخصیت ها و نیازهای تک تک اعضای خانواده گام برداشت و در جهت رفع آن‌ها تلاش کرد.

نقاط ضعف اعضای خانواده را شناخت و آن را با همراهی و هم دلی به نقاط قوت تبدیل کرد.

به حرف تک تک اعضای خانواده گوش دل سپرد و با آرامش و طمأنینه باورها و اعتقادهای درست آن‌ها را پذیرفت و باورهای غلط آن‌ها را با ذکر دلیل رد کرد و در جهت اصلاح آن‌ها کوشید بدون هیچ گونه پیشداوری، قضاوت و یا نصیحتی.

به انجام کارهای گروهی پرداخت مثل رفتن به کوه و شهربازی، تماشای یک فیلم و ...

از سرزنش اعضای خانواده خودداری کرد.

به سلایق و علایق یکدیگر احترام گذاشت.

و در نهایت به ویژگی­ های مثبت اعضای خانواده توجه کرد و آن‌ها را به تکرار دوباره آن کارها تشویق و ترغیب کرد.

بیشتر بخوانید: سرطان را بیشتر بشناسیم

دسترسی به خدمات چگونه ضامن سلامتی روح و روان است؟

دسترسی به خدمات همچون مسکن، تغذیه و آموزش مناسب از عوامل بسیار مهم و اثرگذار در سلامت روح و روان افراد هستند. کمبود غذا، کمبود دسترسی به مراقبت­ های بهداشتی و نبود عدالت در توزیع امکانات از عواملی هستند که به شدت سلامت روح و روان افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بدون شک مسکن امن و راحت و البته مقرون به صرفه در مقابل مسکن نامناسب و بی­ خانمانی، تغذیه مناسب و دریافت انواع ویتامین­ ها و املاح­ های مورد نیاز بدن در مقابل تغذیه نامناسب و سوء تغذیه و ... روح و روان سالمی را برای فرد به وجود می‌­آورند. بنابراین تا حدودی ضامن سلامت روحی و روانی افراد هستند.

باورها و اعتقادات فردی چگونه بر سلامتی روح و روان اثرگذارند؟

آرامش حاصل از توکل بر خدا و واگذاری امور به او البته در صورت سعی و تلاش مداوم، کاهش اضطراب و استرس از طریق اتصال به یک موجود روحانی قوی، سلامتی جسمی حاصل از رعایت برخی از نکات در زمینه تغذیه، امور جنسی و مصرف دخانیات بر اساس گفته ­های دین و ... از جمله باورها و اعتقادات فردی هستند که بر سلامت روح و روان افراد اثر گذارند.

هنردرمانی و نقش آن در ایجاد روح و روانی سالم

در هنردرمانی به وسیله شکل های گوناگون هنر همچون نقاشی، موسیقی و نمایش آنچه که به عنوان تعارض در فرد وجود دارد، آشکار شده و توسط درمانگر درمان می­ شود. در واقع در این روش فرد با توسط به هنر به بیان خلاقانه و ابراز احساسات می­‌پردازد تا درمانگر راهی برای درمان او بیابد. هنردرمانی روابط بین فردی را بهبود می‌بخشد، استرس را کاهش می‌دهد، به آگاهی از جنبه­ های گوناگون شخصیت کمک می‌کند و از این طریق سلامت روح و روان را به ارمغان می‌­آورد.