غده تیروئید یک اندام پروانه ای شکل کوچک است که در جلوی گردن قرار دارد. وظیفه اصلی این غده کنترل متابولیسم بدن است که این کار را با تولید هورمون های تیروکسین یا تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) انجام می دهد. این هورمون ها نه تنها برای سلول ها میزان انرژی مصرفی را مشخص می کنند، بلکه در تنظیم دمای بدن و ضربان قلب هم نقش دارند. کمبود هورمون تیروئید باعث ابتلا به کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) می شود.

هیپوتیروئیدیسم ممکن است در مراحل اولیه علائم قابل توجهی ایجاد نکند. اما با گذشت زمان عدم درمان آن می تواند به بروز مشکلاتی مانند چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری قلبی منجر شود. این بیماری هورمونی قابل پیشگیری نیست. بنابراین، آشنایی با علائم آن و مراجعه به موقع به پزشک از اهمیت زیادی برخوردار است. خوشبختانه، کم کاری تیروئید در صورت تشخیص زود هنگام به راحتی درمان می شود.

علائم کم کاری تیروئید

بسیاری از علائم کم کاری تیروئید مشابه سایر بیماری ها است. به همین دلیل، ممکن است با بیماری دیگری اشتباه گرفته شود. معمولا علائم کم کاری تیروئید به کندی ایجاد می شود و ممکن است تا چند سال متوجه نشوید که به این بیماری مبتلا شده اید. علائم رایج عبارتند از:

- خستگی

- حساسیت به سرما

- افزایش وزن

- یبوست

- افسردگی

- حرکات و افکار آهسته

- درد و ضعف عضلانی

- گرفتگی عضلات

- خشکی پوست

- شکننده بودن موها و ناخن ها

- از دست دادن میل جنسی

- درد، بی حسی و احساس سوزن سوزن شدن در دست و انگشتان (سندرم تونل کارپال)

- پریودهای نامنظم یا سنگین

افراد مسن مبتلا به هیپوتیروئیدیسم ممکن است دچار مشکلات حافظه و افسردگی شوند. در کودکان مبتلا به این بیماری سرعت رشد و تکامل کمتر می شود و نوجوانان مبتلا به آن احتمالا زودتر از حد معمول وارد دوران بلوغ می شوند. در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق باید به پزشک مراجعه کنید تا علت بروز آن ها مشخص شود. اگر تیروئید کم کار درمان نشود، علائم زیر ایجاد می شوند:

- صدای آهسته و خشن

- چهره پف کرده

- ضربان قلب آهسته

- نازک شدن ابروها

- از دست دادن شنوایی

- کم خونی

دلایل کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید زمانی رخ می دهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروکسین (هورمون T4) تولید نمی کند. رایج ترین دلایل بروز این بیماری عبارتند از:

سیستم ایمنی

کم کاری تیروئید اغلب به دلیل حمله سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید اتفاق می افتد. در اثر این حمله تیروئید آسیب می بیند و در نتیجه نمی تواند به اندازه کافی هورمون تیروکسین بسازد و به تدریج علائم کم کاری تیروئید ظاهر می شود.  بیماری‌ای به نام بیماری هاشیموتو شایع ترین واکنش خود ایمنی است که باعث کم کاری تیروئید می شود. دقیقا مشخص نیست که چه چیزی در ابتلا به بیماری هاشیموتو نقش دارد. اما به نظر می رسد که ژنتیک در بروز آن موثر باشد. افراد مبتلا به سایر اختلالات سیستم ایمنی مانند دیابت نوع 1 و ویتیلیگو (برص یا لک و پیس) هم بیش از دیگران در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارند.

سابقه درمان بیماری های تیروئید

اگر در گذشته برای درمان بعضی از مشکلات غده تیروئید از روش هایی مانند جراحی یا ید رادیواکتیو استفاده کرده باشید، ممکن است بیمار به دلیل عوارض جانبی این درمان ها به هیپوتیروئیدیسم مبتلا شوید. از این روش های درمانی برای بهبود پرکاری تیروئید (افزایش تولید هورمون های تیروئید) یا سرطان تیروئید استفاده می شود.

سایر علل کم کاری تیروئید

در سراسر جهان، کمبود ید در رژیم غذایی یکی از شایع ترین دلایل هیپوتیروئیدیسم است. چراکه بدن برای ساخت هورمون تیروکسین به ید نیاز دارد. گاهی اوقات، نوزادان با کم کاری تیروئید به دنیا می آیند. چون غده تیروئید به درستی در رحم رشد نمی کند. این بیماری که کم کاری مادرزادی تیروئید نامیده می شود، معمولا توسط غربالگری های روزهای اول پس از تولد تشخیص داده می شود.

مشکل در غده هیپوفیز هم می تواند به کم کاری تیروئید منجر شود. غده هیپوفیز در پایه مغز قرار دارد و عملکرد تیروئید را تنظیم می کند. بنابراین، آسیب دیدگی این غده ممکن است باعث هیپوتیروئیدیسم شود. کم کاری تیروئید با بعضی از عفونت های ویروسی یا بعضی از داروهایی که برای درمان سایر بیماری ها استفاده می شوند، مرتبط است، مانند:

- لیتیوم:

دارویی است که گاهی اوقات برای بهبود بیماری‌ های روانی از جمله افسردگی و اختلال دوقطبی استفاده می‌شود.

- آمیودارون:

دارویی است که به درمان نامنظم بودن ضربان قلب (آریتمی) کمک می کند.

- اینترفرون ها:

این دارو در درمان انواع خاصی از سرطان و هپاتیت C کاربرد دارد.

اگر نگران هستید که داروهای مصرفی شما بر سطح هورمون تیروئید تاثیر بگذارد، با پزشک خود درباره این موضوع صحبت کنید.

تشخیص کم کاری تیروئید

تشخیص به موقع کم کاری تیروئید بسیار مهم است. کاهش هورمون های تولید شده توسط غده تیروئید (تری یدوتیرونین و تیروکسین) می تواند متابولیسم چربی را در بدن تغییر دهد. این موضوع باعث افزایش کلسترول خون و آترواسکلروز (انسداد شریان ها) می شود و به طور بالقوه احتمال ابتلا به مشکلات جدی مرتبط با قلب مانند حمله قلبی را افزایش می دهد. بنابراین، در صورت مشاهده علائم کم کاری تیروئید باید به پزشک مراجعه کنید.

تست عملکرد تیروئید

آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون ها تنها راهی است که به تشخیص کم کاری تیروئید کمک می کند. این آزمایش که تست عملکرد تیروئید نامیده می شود، سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) و تیروکسین (T4) را در خون بررسی می کند. افزایش TSH و کاهش T4 در خون می تواند به معنای ابتلا به هیپوتیروئیدیسم باشد. اگر در آزمایش شما میزان TSH بالا و میزان T4 طبیعی باشد، احتمال دارد در آینده به کم کاری تیروئید مبتلا شوید. ممکن است پزشک توصیه کند که هر چند وقت یکبار آزمایش خون را تکرار کنید تا ببیند که آیا در نهایت دچار این بیماری می شوید یا خیر.

گاهی اوقات، از آزمایش خون برای اندازه گیری سایر هورمون ها از جمله تری یدوتیرونین (T3) هم استفاده می شود. با این حال، این آزمایش به طور روتین انجام نمی شود. به ندرت ممکن است بعد از تست عملکرد تیروئید آزمایش آنتی بادی تیروئید انجام شود. از این آزمایش برای تشخیص مشکلات خود ایمنی تروئیید مانند تیروئیدیت هاشیموتو استفاده می شود. آزمایش آنتی بادی تیروئید تنها در صورتی توصیه می شود که پزشک به بیماری خود ایمنی تیروئید مشکوک باشد.

درمان کم کاری تیروئید

هیپوتیروئیدیسم معمولا با مصرف روزانه قرص های جایگزین هورمون به نام لووتیروکسین درمان می شود. لووتیروکسین جایگزین هورمون تیروکسین می شود که تیروئید به اندازه کافی آن را تولید نمی کند. برای اینکه دوز مناسب این دارو مشخص شود، باید به طور منظم آزمایش دهید. در بیشتر موارد، لووتیروکسین با دوز کم شروع می شود و بسته به واکنش بدن شما میزان آن به تدریج افزایش می یابد. بعضی از افراد بلافاصله پس از شروع درمان احساس بهبودی می کنند، در حالی که بعضی دیگر تا چند ماه متوجه بهتر شدن علائم خود نمی شوند. هنگامی که دوز مناسب لووتیروکسین مشخص شد، معمولا باید سالی یکبار آزمایش خون دهید تا سطح هورمون های تیروئید بررسی شود.

اگر آزمایش خون نشان دهد که به کم کاری تیروئید مبتلا هستید، اما علامت نداشته باشید یا علائم شما بسیار خفیف باشند، ممکن است به درمان نیاز نباشد. در این موارد، پزشک هر چند ماه یکبار سطح هورمون ها را کنترل کرده و در صورت بروز علائم داروی لووتیروکسین را تجویز می کند.

نحوه مصرف لووتیروکسین

اگر برای شما لووتیروکسین تجویز شده است، باید آن را هر روز در ساعت معینی مصرف کنید. توصیه می شود که از این قرص صبح ها استفاده شود، اگرچه بعضی از افراد ترجیح می دهند که آن را شب ها مصرف کنند. اثربخشی لووتیروکسین توسط سایر داروها، مکمل ‌ها یا غذاها تغییر می کند. بنابراین، باید آن‌ را با معده خالی و همراه با آب مصرف کنید و تا 30 دقیقه پس از آن از غذا خوردن بپرهیزید.

اگر مصرف یک نوبت از قرص را فراموش کردید و بعد از چند ساعت متوجه این موضوع شدید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اما اگر خیلی دیر متوجه عدم مصرف لووتیروکسین شدید، آن نوبت را نادیده بگیرید و دوز بعدی را در زمان مناسب مصرف کنید، مگر اینکه پزشک به شما توصیه دیگری کرده باشد. کم کاری تیروئید یک بیماری مادام العمر است. بنابراین، معمولا باید تا آخر عمر از لووتیروکسین استفاده کنید.

عوارض جانبی لووتیروکسین

برای بیشتر افراد لووتیروکسین هیچ عارضه ای ندارد. اما زیاده روی در مصرف آن می تواند با بروز مشکلاتی مثل عرق کردن، درد قفسه سینه، سردرد و اسهال همراه باشد. در صورت بروز علائم جدید در حین مصرف لووتیروکسین حتما موضوع را به پزشک اطلاع دهید. همچنین اگر علائم شما بدتر شد یا بهبود نیافت، مجددا به پزشک مراجعه کنید.

عوارض کم کاری تیروئید

اگر کم کاری تیروئید درمان نشود، ممکن است به بروز عوارض زیر منجر شود:

مشکلات قلبی

درمان نکردن این بیماری هورمونی خطر ابتلا به مشکلات قلبی- عروقی را افزایش می دهد. چون سطح پایین هورمون تیروکسین می تواند به افزایش کلسترول خون منجر شود. کلسترول بالا باعث ایجاد رسوبات چربی در شریان ها می شود و جریان خون را محدود می کند. اگر به دلیل ابتلا به هیپوتیروئیدیسم تحت درمان هستید و دچار درد قفسه سینه می شوید، با پزشک خود تماس بگیرید تا علت بروز این مشکل مشخص و درمان شود.

گواتر

گواتر تورم غیر طبیعی غده تیروئید است که باعث ایجاد توده در گلو می شود. زمانی که بدن سعی می کند تیروئید را برای تولید هورمون های بیشتر تحریک کند، بیماران به گواتر مبتلا می شوند.

عوارض مرتبط با بارداری

اگر به درمان کم کاری تیروئید در بارداری توجه نشود، احتمال بروز مشکلات زیر افزایش پیدا می کند:

بیشتر بخوانید: ابدومینوپلاستی چیست؟

- پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) که باعث افزایش فشار خون و احتباس مایعات در بدن مادر و اختلال رشد کودک می شود.

- کم خونی در مادر

- کم کاری تیروئید در نوزاد

- نقایص مادرزادی

- خونریزی بعد از تولد

- مختل شدن رشد جسمی و ذهنی کودک

- زایمان زودرس یا تولد نوزاد با وزن کم

- مرده زایی یا سقط جنین

این مشکلات معمولا با درمان کم کاری تیروئید توسط متخصص غدد قابل پیشگیری هستند. بنابراین، اگر تیروئید کم کار دارید و باردار هستید یا قصد بارداری دارید، حتما با پزشک مشورت کنید.

کمای میگزادم

در موارد بسیار نادر، کم کاری شدید تیروئید ممکن است به بروز یک وضعیت خطرناک به نام کمای میگزادم (Myxoedema coma) منجر شود. در این بیماری سطح هورمون تیروئید بسیار پایین می ‌آید و علائمی مانند سردرگمی، هیپوترمی (افت دمای مرکزی بدن) و خواب‌ آلودگی را ایجاد می‌ کند. کمای میگزادم نیاز به درمان اورژانسی در بیمارستان دارد. معمولا این بیماری با داروهای جایگزین هورمون تیروئید که مستقیما در ورید تجویز می شوند، درمان می شود. در بعضی موارد، درمان های دیگری مانند حمایت تنفسی، آنتی بیوتیک ها و داروهای استروئیدی (کورتون ها) هم مورد نیاز هستند.

زمان مراجعه به پزشک

علائم کم کاری تیروئید اغلب شبیه علائم سایر بیماری ها است و معمولا به کندی ایجاد می شود. بنابراین، ممکن است تا سال ها متوجه آن ها نشوید. برای مثال، اگر در نزدیکی دوران یائسگی بسر می برید، ممکن است فکر کنید که در حال یائسه شدن هستید. چون بعضی از علائم یائسگی و کم کاری تیروید شبیه هم هستند. در صورت مشاهده علائم زیر با پزشک مشورت کنید:

- خستگی

- افزایش وزن

- افسردگی

- حساس بودن به سرما

- خشکی پوست و مو

- دردهای عضلانی

تنها راه دقیق برای فهمیدن اینکه آیا مشکل تیروئید دارید یا خیر، انجام تست عملکرد تیروئید است که طی آن میزان هورمون های تیروئید در خون اندازه گیری می شود. هم مردان و هم زنان ممکن است که به کم کاری تیروئید مبتلا شویند، اما این بیماری در میزان زنان شایع تر است. در کودکان هم احتمال بروز هیپوتیروئیدیسم وجود دارد و حتی بعضی از نوزادان با آن متولد می شوند. طبق دستورالعمل وزارت بهداشت تمام کودکان ایرانی باید 5 روز پس از تولد از نظر ابتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید غربالگری می شوند