پوکی استخوان یک بیماری استخوانی است که زمانی اتفاق می ‌افتد که استخوان‌ سازی ناکافی باشد یا تراکم استخوان بیش از حد کاهش پیدا کند. این تغییرات بر استحکام و ساختار استخوان تاثیر می گذارند و آن را ضعیف و مستعد شکستگی می کنند. اگرچه پوکی استخوان در افراد جوان به ندرت دیده می شود و معمولا پزشکان آن را در افراد سالمند و به خصوص به خصوص زنان تشخیص می دهند، اما گاهی اوقات می تواند کودکان و نوجوانان را هم درگیر کند. پوکی استخوان در کودکان رشد را مختل می کند و باعث بدشکلی و درد می شود. در این مقاله به موضوع پوکی استخوان در کودکان می پردازیم و درباره علائم، علل و عوارض طولانی مدت آن صحبت می‌ کنیم.

پوکی استخوان در کودکان چیست؟

پوکی استخوان در کودکان یک اختلال نادر استخوانی است که با نازک شدن استخوان ها در دوران کودکی مشخص می شود. انجمن بین المللی سنجش بالینی تراکم استخوان این بیماری را به عنوان وجود یک شکستگی فشاری مهره در غیاب بیماری یا ترومای موضعی تعریف می کند. با این حال، ممکن است پزشکان در کودکی که تا سن 10 سالگی دو یا چند بار دچار شکستگی استخوان های بلند شده یا تا سن 19 سالگی حداقل سه بار شکستگی استخوان های بلند را تجربه کرده، پوکی استخوان را تشخیص دهند. این بیماری ممکن است عوارض قابل توجهی ایجاد کند، چون در سال هایی رخ می دهد که کودک تقریبا 90 درصد از کل توده استخوانی خود را به دست می آورد.

علت پوکی استخوان در کودکان

معمولا کودکان در اثر ابتلا به سایر بیماری ها دچار پوکی استخوان می شوند که در این حالت به آن پوکی استخوان ثانویه می‌ گویند. پوکی استخوان ایدیوپاتیک که یک بیماری اولیه بدون علت شناخته شده است، به ندرت رخ می دهد.

پوکی استخوان ثانویه

طیف وسیعی از بیماری های زمینه ای می توانند به پوکی استخوان در کودکان منجر شوند، از جمله:

- آرتریت روماتوئید نوجوانان و سایر مشکلات التهابی

- دیابت

- پرکاری غده تیروئید

- پرکاری غدد پاراتیروئید

- سندرم کوشینگ

- سندرم های سوء جذب

- بی اشتهایی عصبی

- مشکلات تغذیه ای

- بیماری کلیوی

- فیبروز سیستیک

 - کم خونی داسی شکل

- سندرم ترنر

- سرطان خون

مشکلاتی که میزان تحرک کودکان را کاهش می دهند، مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و آسیب نخاعی هم ممکن است باعث ابتلای آن ها به پوکی استخوان شوند.

مصرف دارو

علاوه بر این، ممکن است کودک در اثر مصرف بعضی از داروها به پوکی استخوان مبتلا شود. رایج ترین داروهایی که می توانند علت پوکی استخوان در سن پایین باشند، عبارتند از:

- داروهای تشنج

- عوامل سرکوب کننده سیستم ایمنی

- داروهای ضد سرطان

- کورتیکواستروئیدها یا کورتون هایی که برای درمان آسم و روماتیسم تجویز می شوند

عوامل مرتبط با سبک زندگی

نداشتن فعالیت بدنی کافی و پیروی از رژیم غذایی ناسالم و غیرمغذی می تواند به بروز پوکی استخوان در کودکان منجر شود.

پوکی استخوان اولیه

پوکی استخوان اولیه در کودکان یک نوع پوکی استخوان ناشی از نقص اسکلتی است که ممکن است علت ژنتیکی داشته باشد یا علت آن ناشناخته باشد. استئوژنز ایمپرفکتا (Osteogenesis Imperfecta) یا اختلال استخوان زایی شایع ترین شکل پوکی استخوان اولیه است که از هر 10000 تا 20000 نفر یک نفر در سراسر جهان به آن مبتلا می شود. این بیماری یک اختلال ژنتیکی است که در آن جهش های ژنتیکی به کمبود کلاژن یا ساخت کلاژن غیرطبیعی منجر می شوند. این تغییرات باعث شکل گیری غیرطبیعی استخوان ها یا تشکیل استخوان های نرمی می شوند که مستعد شکستگی هستند.

در بعضی موارد، پزشکان نمی توانند علت پوکی استخوان را در کودک بیابند. این وضعیت نادر است و به آن پوکی استخوان ایدیوپاتیک نوجوانان (IJO) می گویند. این بیماری معمولا در کودکانی که قبلا سالم بوده اند درست قبل از رسیدن به بلوغ ایجاد می شود، اما می تواند بین سنین 1 تا 13 سالگی رخ دهد.

بیشتر بخوانید: آدیسون (نارسایی اولیه ادرنال ) چیست؟

علائم پوکی استخوان

پوکی استخوان در کودکان به طرق مختلف ظاهر می شود. بعضی از کودکان دچار شکستگی های مکرر استخوان بلند می شوند و بعضی از آن ها هم ممکن است شکستگی های فشاری مهره ها را تجربه کنند که می تواند به از دست دادن قد، تغییر شکل ستون فقرات و کمردرد منجر شود. گاهی اوقات، شکستگی های فشاری مهره ها هیچ علامتی ایجاد نمی کنند و پزشک تنها زمانی آن ها را شناسایی می کند که عکسبرداری با اشعه ایکس انجام دهد. کودکان مبتلا به IJO غالبا علائم زیر را تجربه می کنند:

- درد کمر، لگن و مچ پا

- لنگیدن یا مشکل در راه رفتن

- قوز پشت که به عنوان کیفوز شناخته می شود

- قفسه سینه فرو رفته

- از دست دادن قد

عوارض طولانی مدت پوکی استخوان

اگر پوکی استخوان در کودکان درمان نشود، استخوان ها ضعیف می شوند و خطر ایجاد شکستگی های مکرر و اختلال رشد افزایش پیدا می کند. اگرچه علائم IJO معمولا برگشت پذیر است، اما بعضی از آن ها بهبود نمی یابند و به ناتوانی و از کارافتادگی دائمی منجر می شوند. این علائم شامل انحنای ستون فقرات فوقانی است که به عنوان کیفواسکلیوز شناخته می شود.

تشخیص پوکی استخوان در کودکان

تشخیص پوکی استخوان در دوران کودکی سخت و پیچیده است. اسکن تراکم استخوان مطمئن ترین راه برای تشخیص کاهش تراکم استخوان در مراحل اولیه است، اما برای رسیدن به یک تشخیص دقیق، تفسیر دقیق ضروری است. با این حال پزشکان اسکن استخوان را درخواست نمی کنند، مگر اینکه به پوکی استخوان کودک مشکوک باشند. در نتیجه، آن ها اغلب پوکی استخوان را تا زمانی که کودک دچار شکستگی استخوان نشود، تشخیص نمی دهند. هنگامی که این اتفاق می افتد، پزشک سابقه پزشکی و خانوادگی کودک از جمله داروهای مصرفی او را بررسی می کند. همچنین یک معاینه بدنی انجام می دهد و چند نوع تست تشخیصی را پیشنهاد می کند. این تست ها معمولا شامل موارد زیر می شوند:

- تصویربرداری با اشعه ایکس:

پزشکان از این روش تصویربرداری برای بررسی شکستگی ها استفاده می کنند.

- اسکن جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA):

اسکن DEXA توده و تراکم استخوان را اندازه گیری می کند.

- آزمایش خون و ادرار:

این آزمایش ‌ها سطح کلسیم، منیزیم، فسفر و هورمون پاراتیروئید را در بدن بررسی می ‌کنند.

درمان پوکی استخوان در  کودکان

اهداف درمان پوکی استخوان در دوران کودکی عبارتند از:

- بهبود توده استخوانی

- جلوگیری از درد، شکستگی و تغییر شکل استخوان ها

- بهبود استقلال و تحرک

هیچ درمان پزشکی یا جراحی ثابتی برای بهبود پوکی استخوان در دوران کودکی وجود ندارد. انتخاب گزینه درمانی به موارد زیر بستگی دارد:

- علت زمینه ای بروز پوکی استخوان

- سن کودک

- تحمل کودک برای درمان

- شدت بیماری

درمان پوکی استخوان ایدیوپاتیک نوجوانان

معمولا IJO خود به خود برطرف می شود و به همین دلیل ممکن است به درمان نیاز نداشته باشد. با این حال، هنوز هم محافظت از کودک در برابر شکستگی و مدیریت از دست دادن استخوان در طول سال های استخوان سازی ضروری است. گزینه های درمانی شامل موارد زیر می شود:

- فیزیوتراپی

- اسپلینت یا آتل برای محافظت از ستون فقرات و بدن در برابر شکستگی

- مصرف دارو

درمان پوکی استخوان ثانویه

در کودکان مبتلا به پوکی استخوان ثانویه، پزشکان بر درمان بیماری زمینه ای تمرکز می کنند و در صورت لزوم، هر دارویی را که ممکن است بر استخوان ‌های کودک تاثیر بگذارد، بررسی کرده و تغییر خواهند داد. همچنین ممکن است موارد زیر را توصیه کنند:

- افزایش فعالیت بدنی در قالب ورزش منظم، پیاده روی یا فعالیت های تحمل وزن

- پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و متعادل

- حفظ وزن در محدوده مناسب

- کاهش کافئین در رژیم غذایی

- مصرف داروهای مسکن (در صورت لزوم)

- استفاده از اسپلینت

علاوه بر این، پزشکان استفاده از مکمل‌ های کلسیم و ویتامین D را پیشنهاد می ‌کنند، چون کمبود این مواد مغذی ممکن است بر پاسخ کودک به بیس فسفونات‌ ها تاثیر بگذارد. بیس فسفونات‌ ها داروهایی هستند که به جلوگیری از نازک شدن استخوان کمک می کنند یا سرعت بروز این مشکل را کاهش می دهند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از بیس فسفونات ها را برای درمان پوکی استخوان در بزرگسالان به منظور کمک به تقویت استخوان ها تایید کرده است و گاهی اوقات پزشکان از آن ها برای درمان کودکان استفاده می کنند.

چشم انداز بیماری

پوکی استخوان در کودکان اغلب به درمان های موجود مثل مصرف مکمل های غذایی و فعالیت بدنی منظم پاسخ می دهد و اکثر کودکان مبتلا به IJO به طور کامل بهبود می یابند. اگرچه ممکن است رشد در حین فعال بودن بیماری مختل شود، اما بعد از درمان سرعت رشد کودک افزایش می یابد. با این حال، ممکن است ناهنجاری ها باقی بمانند و باعث ناتوانی و از کارافتادگی دائمی در بعضی از کودکان شوند.

پیشگیری از پوکی استخوان در دوران کودکی

استخوان ها در سنین کودکی و نوجوانی رشد می کنند و معمولا در 18 سالگی در زنان و 20 سالگی در مردان به اوج تراکم یا قدرت خود می رسند. ایجاد توده استخوانی قوی در سنین پایین می تواند برخورداری از بافت استخوانی سالم را برای سال های بعدی زندگی تضمین کند.

دریافت مواد مغذی کافی

یکی از مواردی که به پیشگیری از پوکی استخوان در دوران کودکی کمک می کند، دریافت کافی غذاهای حاوی کلسیم است. کودکان در سنین مختلف به مقادیر متفاوتی از کلسیم نیاز دارند:

- کودکان 1 تا 3 ساله: 700 میلی  گرم

- کودکان 4 تا 8 ساله: 1000 میلی گرم

- کودکان و نوجوانان 9 تا 18 ساله: 1300 میلی گرم

محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر همگی حاوی کلسیم هستند. با این حال، گزینه های غیرلبنی هم برای دریافت کلسیم وجود دارد. سایر غذاهای غنی از کلسیم عبارتند از:

- ماهی ساردین

- آب پرتقال غنی شده با کلسیم

- غلات غنی شده با کلسیم

- شلغم

- کلم بروکلی

همچنین شما می توانید در مورد لزوم مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D با پزشک مشورت کنید. اگر کودک نتواند مواد مغذی مورد نیاز خود را از طریق رژیم غذایی تامین کند، باید مکمل دریافت کند.

فعالیت بدنی منظم

انجام منظم فعالیت های تحمل وزن، مانند پیاده روی و تمرین با وزنه، به کودکان کمک می کند که استخوان های سالم بسازند. به این نکته توجه داشته باشید که شنا یا دوچرخه سواری جزء تمرینات تحمل وزن محسوب نمی شوند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) دستورالعمل های ورزشی زیر را برای گروه های سنی مختلف توصیه می کند:

- کودکان 1 تا 2 ساله:

باید در طول روز 180 دقیقه (3 ساعت) فعالیت بدنی داشته باشند. WHO توصیه می کند که کودک خود را بیش از  یک ساعت در یک مکان مثل کالسکه یا صندلی بی حرکت نگه ندارید.

- کودکان3 تا 4 ساله: 

باید در طول روز180 دقیقه (3 ساعت) فعالیت بدنی داشته باشند و در حالت ایده آل یک ساعت از آن باید به ورزش متوسط تا شدید اختصاص یابد.

- کودکان و نوجوانان 5 تا 17 ساله:

باید در حالت ایده آل 60 دقیقه (1 ساعت) فعالیت بدنی متوسط تا شدید در روز انجام دهند و بیشتر این ورزش باید از نوع هوازی باشد. همچنین باید حداقل سه بار در هفته ورزش های تحمل وزن را در برنامه روزانه خود بگنجانند.

کلام پایانی

پوکی استخوان در کودکان یک بیماری نادر اما جدی است که ممکن است باعث شکستگی های مکرر، درد و ناتوانی شود. این بیماری می تواند خود به خود یا به دلیل سایر مشکلات پزشکی رخ دهد. معمولا پزشکان پس از اولین شکستگی کودک، پوکی استخوان را در او تشخیص می دهند. تشخیص زودهنگام بیماری برای کمک به محافظت از استخوان های کودک در برابر شکستگی ضروری است.

درمان پوکی استخوان در کودکان شامل فیزیوتراپی، مصرف دارو و دریافت مکمل های غذایی می شود. تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و کنترل بیماری های زمینه ای می تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند. اگر علائم پوکی استخوان را در فرزندتان مشاهده می کنید یا فرزندتان عوامل خطر این بیماری را دارد، برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.