«من نمی‌خواهم به مدرسه بروم!»، این یکی از رایج‌ترین شکایت‌های کودکان است که بسیاری از والدین آن را شنیده‌ و شاید به‌سادگی از کنار آن رد شده باشند؛ اما طبق تحقیقات این جمله می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک مشکل جدی باشد، یعنی اضطراب و ترس از مدرسه. گزارش‌ها نشان می‌دهد که این ترس 2 تا 5 درصد کودکانی را که در سن مدرسه به‌سر می‎‌برند، تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای اینکه در مورد علل و علائم اضطراب مدرسه اطلاعات بیشتری کسب کنید و راه‌های مقابله با آن را بیاموزید، توصیه می‌کنیم مقاله‌ی امروز دیجی‌کالا مگ را تا انتها بخوانید.

اضطراب مدرسه در کودکانی که به مهدکودک می‌روند

در حدود هشت ماهگی، بسیاری از کودکان دچار اضطراب جدایی می‌شوند که این امر باعث می‌شود در غیاب والدین فریاد بزنند و گریه کنند. به گفته‌ی یک متخصص اطفال به نام آلن گرین (Alan Greene)، وقوع این اضطراب با مهارت ذهنی جدیدی به نام «بقای شی‌ء» یا «پایداری شی‌ء» همزمان است. بقای شی‌ء توانایی کودک را برای دانستن اینکه اشیاء به وجود خود ادامه می‌دهند (حتی اگر با حواس پنج‌گانه درک نشوند) و توانایی او را برای به خاطر سپردن اشیاء و افراد خاص توصیف می‌کند. علاوه بر این، کودکان نوپا درکی از زمان ندارند و نمی‌دانند که شما فقط برای مدت زمان کوتاهی آن‌ها را ترک می‌کنند.

علائم و نشانه‌ها

نوزادان و کودکان نوپا ممکن است در حین جدایی جیغ بزنند و به والدین خود بچسبند، اما معمولاً وقتی از دید آن‌ها دور می‌شوید، دست از گریه کردن برمی‌دارند.

چگونه با آن مقابله کنید؟

دکتر گرین پیشنهاد می‌کند که با فرزندتان قایم موشک بازی کنید تا متوجه شود که هر بار او را ترک می‌کنید، دوباره برمی‌گردید. همچنین می‌توانید گاهی اوقات کودک را برای مدت زمان کوتاهی از خودتان جدا کنید، به‌عنوان مثال شرایطی را فراهم کنید که چند ساعت در کنار خاله، عمه یا مادربزرگش باشد.

الیزابت برگر (Elizabeth Berger)، روانپزشک کودک و نوجوان، می‌گوید «کودک به‌تدریج با دوری از شما کنار می‌آید، چون در مدت زمان جدایی شرایط خوبی داشته و می‌داند که وقتی به او گفته‌اید برمی‌گردید به قول خود عمل می‌کنید.»

به اعتقاد دکتر گرین، وقتی زمان ترک مهدکودک فرا می‌رسد، خداحافظی باید مختصر و محبت‌آمیز باشد و به‌طور واضح به کودک بگویید که به‌زودی برمی‌گردید. این فرآیند را بیش از حد طولانی نکنید، چون می‌تواند تجربه‌ی جدایی را برای کودک آسیب‌زا کند. همچنین از ترک کودک بدون خداحافظی کردن بپرهیزید، چون ممکن است او احساس کند که نمی‌تواند به شما اعتماد کند. در نهایت، دکتر گرین پیشنهاد می‌کند که یک عروسک، پتو یا سایر وسایلی را که باعث آرامش کودک می‌شوند، به مهدکودک بیاورید.

بیشتر بخوانید: 20 اپلیکیشن کاربردی برای دانشجویان پزشکی!

اضطراب مدرسه در کودکان پیش‌دبستانی

مدرسه برای کودکی که قبلاً حضور در آن را تجریه نکرده است، یک مفهوم انتزاعی محسوب می‌شود و افراد و فعالیت‌های ناآشنا برای او ترسناک به نظر می‌رسند. بعضی از کودکان پیش‌دبستانی هم ممکن است به دلیل اضطراب جدایی وابستگی شدیدی به والدین خود داشته باشند.

علائم و نشانه‌ها

معمولاً کودکان مبتلا به اضطراب مدرسه طیف وسیعی از علائم مرتبط با استرس یا اضطراب را نشان می‌دهند. کودکان پیش‌دبستانی ممکن است در مورد ترس خود از مدرسه صحبت کرده و دائماً موضوعاتی مثل «می‌توانی با من در مدرسه بمانی؟» یا «حتماً باید بروم؟» را مطرح کنند. همچنین ممکن است از معده درد و سردرد شکایت داشته باشند یا زمانی که شما آماده‌ی رفتن هستید، عصبانی و بدخلق شوند.

چگونه با آن مقابله کنید؟

سوچتا کانولی (Sucheta Connolly)، روانپزشک کودک و مدیر کلینیک استرس و اختلال اضطراب کودکان در دانشگاه‌ی ایلینوی (University of Illinois) شیکاگو، توصیه می‌کند که اگر کودک شما قرار است به پیش‌دبستانی برود، چند روز زودتر محیط مدرسه را به او نشان دهید. به‌طور واضح و با هیجان با فرزندتان در مورد روزهای آتی صحبت کنید و اگر او معمولاً در موقعیت‌های اجتماعی جدید دچار مشکل می‌شود، در صورت امکان شرایطی را فراهم کنید که با چند نفر از همکلاسی‌های جدیدش ملاقات کند.

همچنین می‌توانید از بازی‌های نقش‌آفرینی برای کاهش اضطراب و ترس کودک کمک بگیرید. برای این کار می‌توانید از عروسک‌ها یا حیوانات عروسکی برای نمایش موقعیت‌های اجتماعی که باعث اضطراب کودک می‌شوند (مانند اولین ملاقات با معلم)، استفاده کنید.

وقتی اولین روز مدرسه فرا می‌رسد، شاید لازم باشد به فرزندتان بگویید که چند دقیقه در آنجا می‌مانید تا او احساس آرامش کند. یادگاری کوچکی به او بدهید تا در جیبش بگذارد تا هر زمان که ناراحت شد یا احساس دلتنگی کرد، با دیدن آن به یاد شما بیفتد. اگر فکر می‌کنید مشکل جدی است، به‌طور خصوصی با معلم صحبت کنید. بسیاری از کودکان در ابتدا کمی گریه می‌کنند، اما بیشتر آن‌ها در عرض چند دقیقه به حالت عادی برمی‌گردند.

علاوه بر این، می‌توانید به کودک به خاطر گام‌های مثبتی که به سمت استقلال برداشته، پاداش بدهید. به‌عنوان مثال، هر روزی که فرزندتان بدون گریه کردن یا اشک ریختن به مدرسه می‌رود، به او یک امتیاز بدهید و زمانی که امتیازها به حد مشخصی رسید، او را برای گردش و تفریح بیرون ببرید.

اضطراب مدرسه در دانش‌آموزان ابتدایی

اضطراب مدرسه در دانش‌آموزان ابتدایی دلایل مختلفی دارد. ممکن است وظایفی که در مدرسه بر عهده‌ی کودک گذاشته می‌شود، او را تحت فشار قرار داده و دچار استرس کند. دکتر کانولی می‌گوید: «جامعه‌ی ما از کودکان در سنین پایین انتظار زیادی دارد و همه‌ی آن‌ها نمی‌توانند این شرایط را تحمل کنند.»

از سوی دیگر، ممکن است بعضی از دانش‌آموزان به یک اختلال یادگیری تشخیص داده نشده مبتلا باشند. اگر دانش‌آموز در یک زمینه‌ی خاص مشکل داشته باشد، اما معلم از این موضوع بی‌اطلاع باشد یا فکر کند که او به اندازه‌ی کافی تلاش نمی‌کند، کودک در مدرسه احساس ناراحتی می‌کند.

سایر عوامل از جمله اختلال اضطراب فراگیر (GAD) و اضطراب اجتماعی هم می‌توانند مدرسه را ترسناک جلوه دهند. کودکان مبتلا به GAD از نگرانی بیش از حد در مورد چیزهای روزمره رنج می‌برند، مثل عملکرد تحصیلی، دوری از والدین و موارد دیگر. غالباً کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی به‌شدت احساس می‌کنند که مورد ارزیابی دیگران قرار دارند و نگران هستند که به خاطر انجام یک کار اشتباه خجالت‌زده شود. بعضی از ‌آن‌ها از صحبت کردن در مقابل سایر دانش‌آموزان کلاس می‌ترسند، در حالی که تعدادی از آن‌ها حتی برای رفتن به سمت تخته‌‌ی کلاس مشکل دارند.

علائم و نشانه‌ها

کودکان مبتلا به اضطراب مدرسه ممکن است علائم جسمی (سردرد، حالت تهوع، اسهال، اختلال خواب و...) داشته باشند که قبل از روز مدرسه ظاهر می‌شوند. این ترس و اضطراب در بعضی از کودکان به‌قدری شدید است که از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند و اگر به مدرسه بروند، ممکن است گریه کنند، از درد شکایت داشته باشند و معلم نتواند آن‌ها را آرام کند.

توجه به این نکته ضروری است که کودکان مبتلا به اضطراب مدرسه هر روز برای رفتن به مدرسه با مشکل روبه‌رو می‌شوند. این ترس و اضطراب چیزی نیست که یک روز وجود داشته باشد و روز دیگر ناپدید شود.

چگونه با آن مقابله کنید؟

در صورت مشاهده‌ی علائم جسمی با متخصص اطفال مشورت کنید تا مطمئن شوید که فرزندتان به بیماری خاصی مبتلا نباشد. با فرض اینکه کودک از نظر جسمی سالم است، والدین باید با قاطعیت رفتار کرده و به او اجازه‌‌ی غیبت از مدرسه را ندهند. ترس کودک را تأیید کنید، اما بگویید که این ترس نمی‌تواند مانع لذت بردن او شود. همچنین موقعیت‌های جدیدی که با آن‌ها سر و کار داشته‌ و به‌خوبی از پس آن‌ها برآمده است (به‌عنوان مثال اولین باری که بدون حضور شما در خانه‌ی مادربزرگ خوابیده)، را به او یادآوری کنید.

علاوه بر این، باید وجود هر گونه مشکل در محیط خانه یا مدرسه را بررسی کنید. از فرزندتان و معلمش بپرسید که آیا اتفاق ناراحت‌کننده‌ای رخ داده است یا خیر، برای مثال ممکن است از سوی سایر دانش‌آموزان مسخره یا اذیت شده باشد. رویدادهای مربوط به محیط خانه و زندگی شخصی هم می‌توانند به بروز احساسات منفی منجر شوند. به‌عنوان مثال، نقل مکان به خانه‌ی جدید، طلاق والدین، مرگ حیوان خانگی و... همگی می‌توانند روی روحیه‌ی کودکان تأثیر بگذارند. برخورد مناسب با این مسائل به تسکین بعضی از علائم منفی کمک می‌کند.

سایر راهکارها برای درمان اضطراب در کودکان

تکنیک‌ های زیر به کاهش اضطراب کودکان در موقعیت ‌های مختلف کمک می‌کنند:

از اطمینان دادن به کودک خود دست بردارید

فرزند شما نگران است و شما می دانید که هیچ موضوع نگران کننده ای وجود ندارد، بنابراین می گویید: «به من اعتماد کن. چیزی برای نگرانی وجود ندارد.» اما متاسفانه همه چیز به همین سادگی نیست. کودک مضطرب شما می خواهد به حرف هایتان گوش دهد، اما مغز اجازه نمی دهد این اتفاق بیفتد. در حین اضطراب، مواد شیمیایی به سرعت در بدن آزاد می شوند و وضعیت ذهنی برای حفظ بقا تغییر می کند. در نتیجه، فعالیت قشر جلویی مغز ( بخش منطقی تر مغز) متوقف می شود، در حالی که بخش های خودکار مغز کنترل فرد را به دست می گیرند. به همین دلیل، واقعا برای کودک سخت است که درست فکر کند، از منطق استفاده کند یا حتی به یاد بیاورد که چگونه وظایف ساده اش را انجام دهد. به جای اینکه تلاش کنید با دلایل منطقی نگرانی های کودک را برطرف کنید، راه های زیر را امتحان کنید:

- مکث کنید و همراه فرزندتان چند نفس عمیق بکشید. تنفس عمیق می تواند به معکوس کردن پاسخ سیستم عصبی کمک کند.

- با کودک همدلی کنید. اضطراب ترسناک است و کودک از شما می خواهد که این موضوع را درک کنید.

- ارزیابی کنید. وقتی فرزندتان آرام شد، وقت آن است که راه حل های ممکن را بیابید.

- احساس گناه نکنید. شما والدین بی نظیری هستید که به فرزندتان ابزار مفیدی برای مدیریت نگرانی هایش می دهید.

جنبه مثبت نگرانی را به فرزندتان نشان دهید

به فرزندتان بیاموزید که در پس هر نگرانی هدفی وجود دارد. زمانی که اجداد ما شکارچی بودند، نگرانی به آن ها کمک می‌کرد که از حمله گربه سانان در امان بمانند. در دوران مدرن، لازم نیست از دست شکارچیان گوشت خوار فرار کنیم، اما این نشان تکاملی محافظ که همان نگرانی است، با ما به یادگار مانده است. نگرانی یک مکانیسم محفاظتی است که به ما کمک می کند از خطر جان سالم به در ببریم. به فرزندان خود بیاموزید که نگرانی کاملا طبیعی است و همه گهگاه آن را تجربه می کنند. گاهی اوقات سیستم مغزی ما هشدارهای کاذب می دهد، اما این نوع نگرانی (اضطراب) را می توان با بعضی تکنیک های ساده کنترل کرد.

بررسی افکار را به کودک یاد بدهید

به یاد داشته باشید که نگرانی راهکار مغز برای محافظت از ما در برابر خطر است. مغز برای اینکه مطمئن شود که ما به موضوع نگرانی توجه می کنیم، اغلب در مورد آن مبالغه می کند. شاید شنیده باشید که آموزش مثبت اندیشی به کودکان می تواند نگرانی آن ها را کم کند، اما بهترین درمان برای افکار تحریف شده، تفکر مثبت نیست، بلکه صحیح اندیشیدن است که شامل سه تکنیک زیر می شود:

- افکار خود را شکار کنید: تصور کنید هر فکری که دارید در بالای سرتان در یک حباب شناور است (مانند آنچه در نقاشی های کارتونی می بینید). اکنون، یکی از افکار نگران کننده را شکار کنید، برای مثال «هیچ کس در مدرسه مرا دوست ندارد».

- شواهد جمع کنید: در مرحله بعد، به دنبال شواهدی برای تایید یا نفی این فکر باشید. به فرزند خود بیاموزید که فقط بر اساس احساسات خود در مورد نگران کننده بودن یک موضوع قضاوت نکند. احساسات با واقعیت تفاوت دارند.

- افکار خود را به چالش بکشید: بهترین و سرگرم کننده ترین راه برای انجام این کار این است که به فرزند خود گفتگوی درونی را بیاموزید.

کلام پایانی

برای کودکانی که جدایی از والدین را دوست ندارند، ترک خانه و رفتن به مدرسه چالش‌برانگیز است. نکاتی که در این مقاله به آن‌ها پرداختیم می‌تواند به کاهش اضطراب مدرسه در کودکان خردسال و دانش‌آموزان ابتدایی کند. اگر علیرغم عمل به این توصیه‌ها اضطراب کودک ظرف چند هفته بهبود نیافت یا به‌شدت زندگی روزمره‌ی او را تحت تأثیر قرار داد، به یک متخصص بهداشت روان که در کار با کودکان تخصص دارد، مراجعه کنید و از او بخواهید که فرزندتان را ارزیابی کند.

گاهی اوقات، ترس از مدرسه نشان‌دهنده‌ی اختلال اضطراب است که به درمان تخصصی نیاز دارد. معمولاً در این شرایط درمان شناختی رفتاری انجام می‌شود تا کودک راه‌های کسب آرامش و مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزد. این کار می‌تواند طی چند ماه به بهبود رفتار کودک منجر شود. علاوه بر این، ممکن است لازم باشد پزشک برای کنترل اضطراب شدید دارو تجویز کند. با پزشک و معلم فرزندتان همکاری کنید تا او در کلاس درس احساس راحتی بیشتری داشته باشد.