اینستاگرام و واتساپ نیز قربانی تصمیمات اشتباه شدند. چند سال از فیلترینگ یک پیام رسان خارجی به نام تلگرام می گذرد و کماکان حسرت استفاده از آن بر دل بسیاری از کاربران نشسته است و گویا قرار نیست این انگشت ها، از مکان های اشتباه برداشته شود. در این مقاله برگی از توانایی پیام رسان های داخلی و عدم برابری آن ها با پیام رسان های خارجی را بررسی خواهیم کرد. شما زمانی که این مقاله را می خوانید ممکن است پیام رسان های خارجی رفع فیلتر شده باشند و یا برعکس؛ هرگز رنگ آزادی را نبینند.

پیام رسان داخلی؛ حرکت به سوی یک مسیر پوچ

پیام رسان واتساپ و پلتفرم اینستاگرام که دو اپلیکیشن بسیار محبوب کاربران ایرانی بودند به سرنوشت تلگرامی دچار شدند که چهار سال پیش در پرتگاه گمراهی افتاده بود. گویا این قصه، سر دراز دارد و باید یک داستان تکراری را شاهد باشیم. چندی پیش جملاتی تکراری از زمان فیلترینگ تلگرام به بیرون درز کرد: «ما تلاش می کنیم که کسب ‌وکارهای فضای مجازی آسیب نبینند؛ لذا ظرفیت‌های لازم و توانایی ها را در برنامه ها و پیام رسانی های داخلی فراهم خواهیم کرد تا مردم برای برقراری ارتباطات و ارائه کسب و کار اینترنتی خود با مشکلی مواجه نشوند.» این جملات، چهار سال پیش و در هنگام فیلترینگ تلگرام هم به گوش ما خورده بود و اکنون نیز بر سر فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ به گوش ما می رسد.
این ایده که فرضاً یک سکوی پرتاب برای پیام رسان های داخلی است نه تنها ما را از نعمت پیام رسان ها و پلتفرم های مفید خارجی دور می کند بلکه مسیر امن ما را به یک بیراهه و مسیر پوچ هدایت می کند. پیش از این، علت فیلترینگ این دو پلتفرم محبوب انتشار محتوای غیر اخلاقی و ترویج خشونت و رفتارهای تروریستی عنوان شده است و از آن به عنوان بهانه ای برای سرپوش بر روی خواسته های ملت عنوان می شود.

اما آیا فیلترینگ پلتفرم های خارجی یک امر سودآور است؟ خیر. فیلترینگ تلگرام، مهر بطلانی بر روی کارنامه چهارساله ی یک اشتباه نابخشودنی است. فیلتر کردن تلگرام به ما نشان داد که نه تنها بستن یک برنامه ضروری خارجی، نه تنها کمکی به پیشرفت پیام رسان های داخلی نکرده است بلکه ضرر جبران ناپذیری در کسب و کارهای اینترنتی کشور وارد کرد. اکنون اینستاگرام را در نظر بگیرید که بخش بسیار مهمی از تجارت ما ایرانیان را به دوش می کشد. آیا صحیح است این روند ادامه یابد و این پلتفرم به همین صورت تا ابد فیلتر بماند؟

این روزها شاهد فیلترینگ اینستاگرام در ایران هستیم. این پلتفرم نه تنها یک راه ارتباطی بین ما ایرانیان است بلکه به یک سرویس فوق العاده برای کسب و کارهای اینترنتی و درآمد ما کاربران هم تبدیل شده است. طبق آخرین آمار گرفته شده، حداقل 415 هزار فروشگاه ایرانی در اینستاگرام ساخته شده و در حال فعالیت است. اینستاگرام با وجود محدودیت های رباتیک خود، توانسته 1 میلیون نفر شاغل را به ایران هدیه دهد و این آمار، یک آمار صراحتاً مستقیم است. چرا که در آمار غیر مستقیم 3 میلیون نفر شغل، داده آماری در ایران محاسبه شده است. گردش مالی کاربران ایرانی در اینستاگرام بین 19 تا 33 هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است. بزرگ ترین بخش فروشگاهی این پلتفرم در ایران متعلق به بخش مسکن و پوشاک با 113 هزار فروشگاه و کمترین آن مربوط به بخش کالاهای دیجیتال با رقم 8.5 هزار فروشگاه است. اکنون خودتان پاسخ بدهید. آیا گرفتنِ 3 میلیون شغل (حداقل 1 میلیون) از مردم ایران، قابل ستایش است؟

حال، اپلیکیشن واتساپ چه وضعیتی دارد؟ مطابق داده های آماری 1399، حدود 72 درصد کاربران ایرانی در فضای مجازی از اپلیکیشن واتساپ بهره می بردند. همچنین تلگرام نیز به رغم فیلتر بودن آن 31.6 درصد استفاده را در میان کاربران ایرانی دارد! درحالیکه مطابق آخرین نظرسنجی و داده های آماری، برنامه های داخلی روبیکا با 5.7 درصد، ایتا با 4.6 درصد، بله با 2 درصد و آی گپ با 1.8 درصد به ترتیب اپلیکیشن های پیام رسان پر کاربرد ایرانی را تشکیل داده اند. تعداد کاربران ثبت نام شده و نه فعال این پیام رسان ها، به 17 میلیون نفر می رسد. این تعداد در حالی به داده های آماری خطور کرده که در جدیدترین گزارش میدل ایست، تعداد کاربران فعال ایرانی تلگرام (نه فقط ثبت نام شده) به 45 میلیون نفر می رسد!

لذا پیام رسان های داخلی نه تنها پس از فیلترینگ پیام رسان های خارجی پیشرفتی حاصل نکرده اند، بلکه به تدریج به سمت درهای خروج هدایت شده اند. پیام رسان هایی با ظرفیت های محدود و محیط ارتباطی نا امن، قرار است جایگزین پیام رسان های خارجی شوند که نه تنها کمکی به کاربران ایرانی نمی کنند بلکه ممکن است به علت نصب بدافزارها و فیلترشکن ها، صندوق دستگاه های کاربران را نیز با منبع آلودگی های سایبری و ویروس ها پر کنند.

تجربه ی نبود یک جایگزین مطمئن برای یک پیام رسان خارجی

تجربه نشان می دهد که جامعه ی نرم افزاری ایران، توانایی ساخت یک پیام رسان داخلی را دارد ولی سوء مدیریت داخلی توان و قوه ی ذهنی برنامه نویسان داخلی را گرفته است. مادامی که شما به برنامه های داخلی بها ندهید و هزینه ای برای آن ها صرف نکنید، آیا ممکن است به یکباره مسیر پیشرفت را حاصل کنید؟ «مسیر پیشرفت یک نرم افزار زمانی حاصل می شود که اپلیکیشن های داخلی در موازات اپلیکیشن های خارجی حرکت کنند و صخره های پیشرفت را بشکافند و سبقت بگیرند، نه اینکه مسیر یک پیام رسان خارجی را سد نمایید تا برنامه ی خودتان (که آنچنان هم آش دهن سوزی نیست) پیشرفت کند!»

استراتژی اشتباه فیلترینگ پیام رسان چه تبعاتی دارد؟

استراتژی اشتباه فیلترینگ پیام رسان های خارجی تبعات گسترده ای دارد. اکنون تبعات آن را بررسی می کنیم.

- نابودی کسب و کارها. از بین رفتن کسب و کارها یک واژه ی معمولی است. این استراتژی اشتباه بیشتر به صفت «نابودی» نیاز دارد. زمانی که شما 3 میلیون نفر را با وعده ی ایجاد فضای کسب و کار، از کار بیکار می کنید تنها واژه ای که می توان به آن چسباند، برچسب نابودی کسب و کارهاست.

- ایجاد مسیری نا امن برای پلتفرم ها. همانطور که گفتیم با فیلترینگ اپلیکیشن های خارجی، کاربران تلاش می کنند تا  به زحمت به یک فیلترشکن وصل شوند. سپس این فیلترشکن ها داده های ورودی و خروجی اطلاعات شما را تحت الشعاع بدافزارها قرار می دهند تا یک منبع ویروس را با خود حمل کنید.

- و مسائل دیگر.

عوامل موثر در عدم اطمینان به پیام رسان داخلی

استراتژی اشتباه بزرگ تر مسئولان کشور در فیلترینگ پیام رسان خارجی، وعده ها و گفته های دروغین آن ها است. زمانی که تلگرام فیلتر شد بحث و جدل های زیادی بین مسولان مطرح شد که آسیب بزرگی به پیام رسان های داخلی زده شد. مسئولان به جای اینکه فیلترینگ تلگرام را یک موضوع سیاسی مطرح کنند، از آن به عنوان حمایت از پیام رسان های داخلی مطرح کردند. اکنون شاهدیم که فیلترینگ تلگرام نه تنها به نفع پیام رسان های داخلی نشد بلکه اوضاع را برای آن ها بدتر کرد. این صحبت ها، گفته های گرانبار آقای مهدی انجیدنی است.

بدبینی به پیام رسان های داخلی از کجا نشأت می گیرد؟

- عدم حفظ حریم خصوصی کاربران:

کاربران موارد زیادی را در پیام رسان های داخلی دیده اند که موجب بدبینی دو چندان آن ها شده است. 25 مرداد 1400 داستان اکانت های جعلی روبیکا و روبینیو را به یاد دارید. ماجرا از این قرار بود که این پلفترم داخلی برای اشخاص مشهور و معروف کشور، اکانت های جعلی ای ساخته بود که حتی خودشان هم از این اکانت ها بی خبر بودند. اگرچه شکایت افراد مشهور به جایی نرسید، ولی همین مورد نشان داد که روبیکا نمی تواند برنامه امنی برای داده های محافظه کارانه شما باشد. در کنار این گاف تاریخی، نیم نگاهی هم به پیام رسان ایتا داشته باشید. شما به محض ورود به محیط چت «ایتا» شاهد عکس گرفتن این اپلیکیشن از محیط اطرافتان خواهید بود. چرا ایتا بدون مجوز شما، باید از شما یا محیط اطرافتان عکس بگیرد؟

ضعف زیرساخت ها و مسائل فنی:

ضعف فنی، دیگر علت بی اعتمادی کاربران به پیام رسان های داخلی است. وجود چندین برنامه مشابه به هم، بدون ظرفیت های بالا یا وجود یک برنامه چند منظوره مانند روبیکا، بیشتر از اینکه این برنامه ها را به یک کسب و کار اینترنتی مبدل سازد، موضوع داستان را به یک کمدی تاریخی تبدیل می کند. سرعت به شدت ضعیف پهنای باند اپلیکیشن های داخلی، حوصله کاربرانی که به پیام رسان های خارجی اعتماد کرده بودند را سر می برد. اما آیا راه آن، فیلترینگ پیام رسان های خارجی است؟

نگاهی به میزان مصرف بودجه پیام رسان های خارجی و استفاده کاربران از آن ها

بودجه های میلیاردی هزینه شده برای پیام رسان های داخلی بیشتر شبیه به یک رویا است. تاکنون فکر کرده اید که بودجه های چند صد میلیاردی دولت برای پلتفرم های داخلی به کجا رسیده است؟ دقیقا در اردیبهشت سال 1397 بود که در راستای ایجاد ظرفیت پهنای باند و حمایت از پیام رسان های داخلی، یک وام 5 میلیاردی هزینه شد و پس از آن نیز وام 300 میلیاردی در برنامه بودجه قرار گرفت. علی رغم هزینه های کلان برای ارتقاء چند پلتفرم، شاهد پیشرفت یا عمومیت این پیام رسان ها نبودیم. با وجود هزینه های زیادی که صرف این پیام رسان ها شد نه تنها این پول ها صرفِ پیشبرد اهداف و پیشرفت برنامه ها نشدند بلکه معلوم نشد این حجم از پول، سر از کجا درآورد! کاربران نیز ضمنِ عدم حمایت از اپلیکیشن های داخلی، با نصب فیلترشکن ها و بدافزارها، آب سردی بر پیکره ی پلتفرم های داخلی ریختند تا نشان دهند این پیام رسان ها کماکان جای کار دارند.

جای تعجب آنجاست که با وجود ریخت و پاش های زیاد و اینکه تمامی ایران، شاهد عدم پیشرفت برنامه ها بوده اند و به جرأت می توان گفت این اپلیکیشن ها پس از فیلترینگ پیام رسان های خارجی، حتی رنگ یک به روزرسانی را ندیده اند، باز هم قرار هست بودجه ای برای آن ها تخصیص یابد! گویا مسئولان هنوز هم نمی خواهند از تخت آهنین خود پایین بیایند. آن ها در نظر دارند تا بودجه ی مجددی را برای پیام رسان های داخلی هزینه کنند که البته مکان هزینه ی آن نامشخص است.

معرفی محدود پیام رسان های داخلی با بهانه ی جایگزینی

البته به لطف تلاش های گسترده برنامه نویسان ایران که دست توانمندی در ساخت پیام رسان ها دارند گهگداری می توان از آن ها به جای پیام رسان های به اجبار فیلتر شده ی خارجی استفاده نمود. اگرچه این نرم افزارها به شدت مورد کم لطفی مسئولان واقع شده و دست برنامه نویسان هنرمند ایران در پوست گردو نهاده است، ولی توانایی این هنرمندان را در ساخت این نرم افزارها، علی رغم کمبود پهنای باند نمی توان نادیده گرفت. اکنون چند نمونه از این نرم افزارها را معرفی می کنیم.

بیشتر بخوانید: چگونه صفحه اینستاگرام خود را به یک فروشگاه تبدیل کنیم؟

روبیکا:

یکی از نرم افزارهای پر مصرف ایرانی که اکنون حدود 8.6 درصد آرا را به خود اختصاص داده است روبیکا است. تنها علتی که می توان روبیکا را نسبت به بقیه ی پلتفرم های داخلی برتر دانست، دو منظوره بودن آن است. یعنی هم فضایی شبیه به اینستاگرام دارد و هم شبیه به تلگرام. اما متاسفانه هنوز نسخه دسکتاپ برای آن طراحی نشده و نسخه های تحت وب هم جالب و مفید نیستند.

سروش، بله و آی گپ:

از دیگر نرم افزارهای پرکاربرد داخلی هستند که هر کدام از آن ها نقطه ضعف های فنی و پهنای باند آن ها یک گاف جدیدی به پیام رسان های داخلی اضافه کرده است. شاید بهترین پیام رسان داخلی را می توان ایتا نامید که مورد کم لطفی کاربران ایرانی قرار گرفته است. ایتا با وجود نسخه ی دسکتاپ قوی، توانسته در میان پلتفرم های داخلی یکه تازی کند. ایتا یک نرم افزار شبیه سازی شده به اپلیکیشن معروف تلگرام است. با همان شمایل تلگرام و همان کدها؛  ولی بسیار ضعیفتر و محدود تر. نرم افزارهای سیگنال، لاین، وی چت و .... نیز کماکان در تیررس فیلترینگ قرار دارند.

آخرین خبری که از پیام رسان های خارجی شنیده شد

آخرین خبری که از پیام رسان واتساپ و اپلیکیشن اینستاگرام شنیده شده، در رابطه با رفع فیلترینگ آن ها بوده است. چندی پیش بود که نامه ایران به دست مدیران این دو اپلیکیشن رسید که در آن، ایران از مدیران واتساپ و اپلیکیشن اینستاگرام خواسته بود تا نماینده رسمی و پاسخگو را با شرایط کنونی ایران معرفی کنند. اکنون نیز خبر رسیده که مدیران این دو اپ، شرایط ایران را پذیرفته اند و پس از معرفی نماینده، این دو اپلیکیشن محبوب رفع فیلتر خواهند شد. البته کماکان مشخص نیست که آیا گزارش متا، صحت دارد یا خیر؟!