دو واژه ی «روان» و «تن» در کنار یکدیگر به معنای، دردهای فیزیکی است که با ذهن ایجاد می شوند و منشا روانی دارند به عبارتی دردهایی هستند که بخاطر تنش ها یا  فشارهای روحی فرو داده شده یا سرکوب شده ایجاد می شوند و بصورت جسمانی خود را نمایان می کنند. افرادی که به دردهای روان تنی مبتلا می شوند، غالبا دچار دردهای جسمانی واقعی و ناتوان کننده شده و نمی توانند خود را کنترل کنند. این افراد با مراجعه به پزشک در می یابند که هیچ گونه بیماری یا مشکلی ندارند و کاملا سالم اند. آن دسته از دردها یا مشکلات جسمانی که بوسیله درمان های پزشکی التیام نیافته اند را می توان در گروه دردهای روان تنی نامید.

دردها و یا مشکلات جسمانی ای که می توان آنها را با منشا روانی خطاب کرد:

سردردهای تنشی، میگرن، گردن درد، و یا بسیاری از اوقات فشار خون یا دیابت نیز ممکن است به دلایل فشارهای روانی ایجاد شود. بسیاری از اختلالات جنسی حتی گاهی اوقات ریزش مو نیز از جمله اختلالات روان تنی می باشند، همچنین فلج اندام که اصطلاحا” در روانشناسی آن را هیستریک می نامند دارای منشا روانی است.

بیشتر بخوانید: افسردگی و راهکار درمان آن

علائم یا ویژگی های دردهای اختلال روان تنی

درد اختلال روان تنی یا همان سایکوسوماتیک به عنوان درد روانزا یا اختلال درد ناشی از استرس و اضطراب و نگرانی روانشناسی شناخته می شود و مشخصه آن درد مزمن در بیش از یک ناحیه از بدن است که امکلن دارد چندین ماه تا چندین سال ادامه داشته باشد. این اختلال مشخصات زیر را دارد:

- درد به راحتی به واسطه ی یک وضعیت پزشکی قابل تفسیر نیست.

- درد باعث ناراحتی جدی یا اختلال یا هر دو در مناطق مختلف بدن می‌شود.

- در آغاز، قوت، تشدید و افزایش شدت علایم با عوامل روانی ایجاد می شود.

گلایه و شکوه کردن از درد عمدی یا غیر واقعی نیست و به علت هر گونه اختلال روانی مانند خلق و خو و اختلال اضطراب یا هر شکل دیگری از اختلالات روانی ساخته شده است.

انواع اختلالات روان تنی

- جسمانی سازی

- هیپوکندریاسیس (اضطراب بیماری)

- اختلال تبدیلی

یکی از اختلال های روان تنی متداول، درد شدید است که عوامل روحی و روانی در تداوم و یا تشدید آنها نقش دارند بدون اینکه دلیل بدنی و فیزیکی مشخصی داشته باشند.

اختلال (هیپوکندریاسیس) نوعی اختلال است، که فرد اعتقاد دارد دچار یک بیماری جدی است و در مورد آن نگران می‌ شود حتی اگر در آن زمان، نشانه بدنی قابل توجهی نداشته باشد.

و مورد آخر اختلال تبدیلی، این اختلال یک نوع ناکارآمدی بدنی است، مانند فلج شدن که دلیل مشخصی هم ندارد اما ظاهراً با اختلالات اضطرابی رابطه نزدیکی دارند.

تحقیقات نشان داده است که شیوع این اختلال با افسردگی و اضطراب رابطه مستقیم دارد. بیمارانی که به افسردگی اساسی مبتلا هستند حتی در طول زمانی که برای بیماری طبی تحت درمان هستند شکایت های زیادی درباره علائم بدنی خود دارند.

اختلال درد: بیماران مبتلا به این اختلال به طور معمول درگیر دردهایی مزمن اند که این دردها به مشکلات طبی مشخصی مرتبط نیستند. به عنوان مثال دردهایی شدید و مزمن در کمر یا پا تجربه می‌شود و شدت این دردها فعالیت‌های عادی زندگی افراد را دچار اختلال می‌کند.

اختلال بد شکلی بدن: افراد مبتلا به این اختلال در مورد ظاهر خود بسیار دلهره دارند و نقایصی را که در بدنشان وجود ندارد تصور می‌کنند موجود است. مثلاً با اندکی ریزش مو تصور می‌کنند دچار مشکل طاسی شده‌ اند و به شدت مضطرب می‌شوند.

سایبرکندریا: در سال های اخیر به دلیل منتشر شدن اطلاعات پزشکی و بیماری‌ها در فضای مجازی و اینترنت، بعضی از افراد با جستجو و سرچ کردن به طور مدام در اینترنت و مشاهده اطلاعات پزشکی بیماری‌ ها، بسیاری از علایم آن بیماری ‌ها را در بدن خود تجربه می‌کنند.

و مشخصه اختلال روان تنی، متمرکز شدن بر یک یا چند نشانه بدنی است به همراه نگرانی و ناراحتی بارز در مورد نشانه ها که تناسبی با ماهیت یا شدت نشانه بدنی ندارد.

بیشتر بخوانید: 9 راهکار برای کاهش استرس

ملاک‌های تشخیصی اختلال روان تنی

الف: حضور یک بیماری طبی عمومی

ب: عوامل روانی به یکی از راه های زیر روی بیماری طبی تأثیر نامطلوب می‌گذارد:

بین عوامل روانشناختی و بیماری طبی از لحاظ زمانی رابطه نزدیک وجود دارد که بر یکدیگر تأثیر متقابل می‌گذارند. این عوامل در درمان بیماری طبی مداخله ایجاد می‌کنند و خطرات بهداشتی اضافه‌ ای به فرد تحمیل می‌کنند و یا پاسخ‌های فیزیولوژیکی وابسته به استرس ایجاد کرده و موجب تسریع یا تشدید علائم بیماری طبی می‌گردند. شامل:

- اختلال روانی مؤثر بر بیماری طبی

- عوامل روانشناختی تاثیرگذار بر بیماری طبی

بعضی از بیماری های روان تنی

مشکلات گوارشی

افرادی که اسید معده بیش از حد در بدنشان ترشح می‌شود و یا دفاع مخاطی ضعیفی دارند، احتمال مبتلا شدن به زخهای گوارشی زیاد است. جدای از اینکه این اتفاق می‌تواند ارثی باشد؛ تحقیقات نشان داده است که خشم و اضطراب در افراد، ترشح اسید معده را افزایش می‌دهد و در نهایت منجر به ایجاد زخم‌های گوارشی می‌شود.

بیماری های قلبی عروقی

بیماری‌های قلبی عرقی به دلیل تجمع چربی در شریان‌های کرنری ایجاد می شوند. گاهی اوقات گرفتگی رگ ‌ها مانع از خون‌ رسانی به قلب و در نتیجه منجر به حمله قلبی و مرگ می‌شود. به غیر از این حالت، عوامل جسمانی نظیر پیری، سیگار کشیدن، عوامل ارثی، کلسترول و فشار خون بالا، مجموعه ‌ای از عوامل روانی، در بروز بیماری‌های قلبی عروقی نقش دارند. افرادی که دائما نگران هستند، رقابت طلب و جاه ‌طلب هستند و خصومت و پرخاشگری زیادی دارند، اغلب مشکلات و دردهای قلبی عروقی را بسیار تجربه می‌کنند.

مشکلات تنفسی و ریوی به ویژه آسم

آسم از بیماری‌های تنفسی رایج است و در آن مجاری تنفسی مسدود و یا تنگ می‌ شوند. تنگی نفس، سرفه، خس خس کردن از جمله علائم این بیماری است. در مواقعی که افراد دچار هیجانات روانی شدید می‌شوند، اغلب به نفس نفس می‌افتند و تنفس برایشان سخت می‌شود. لازم به ذکر است که بدانید آسم تنها به علل روانی محدود نمی‌شود؛ در واقع عوامل روانی و استرس ‌ها تشدید کننده‌ ی علل جسمانی این بیماری هستند.

فشار خون

به طور کلی فشار خون در اثر عوامل قلبی کلیوی و غددی بروز می کند؛ اما در بسیاری موارد مشاهده شده این بیماری علت جسمانی خاصی ندارد. افرادی که به بیماری فشار خون مبتلا می‌شوند، غالبا در مورد مسائل و مشکلات انعطاف ندارند و بسیار کمال‌ گرا هستند و به دلیل تطابق نداشتن توانایی‌ها و خواسته‌ هایشان اضطراب و تنش روانی فراوانی تجربه می‌کنند.

دردهای ستون فقرات و دیسک کمر

دلیل به وجود آمدن دردهای ستون فقرات و کمر اغلب دیسک، ساییدگی مهره ها، تومورهای نخاع و ستون فقرات است؛ این دردها علت عضوی دارند اما نوع دیگری از دردهای مربوط به ستون فقرات که اغلب در مهره‌های اولیه پشت و گردن بروز پیدا می‌کند، منشأ روانی دارند. غالبا آن دسته از افرادی که توانایی تطابق با محیط خود را ندارند و یا فاقد توانایی سازگاری هیجانی هستند، به دردهای گردن و کمر مبتلا می‌شوند.

مشکلات مربوط به تیروئید

تحقیقات نشان داده است که استرس‌های طولانی مدت و تکراری منجر به بروز پرکاری تیروئید می‌شود. علاوه بر این افرادی که دائما نسبت به مسائل و عقاید دیگران حالت تدافعی داشته و یا نمی‌ توانند تعامل و ارتباط مناسبی با محیط اطراف خود برقرار کنند، امکان دارد مشکلات تیروئیدی را تجربه کنند.

مشکلات مربوط به تغذیه‌ و خوردن

آیا تا به حال در مورد پرخوری عصبی و بی ‌اشتهایی روانی چیزی شنیده اید؟ بی‌اشتهایی روانی از خود کم‌ بینی و احساس اضافه وزن غیر واقعی و ساختگی نشأت می‌گیرد. این افراد تصور می کنند اضافه وزن داشته و به صورت مداوم از خوردن امتناع می‌کنند؛ و همین موضوع باعث می شود که وزن آن‌ها به نصف وزن طبیعی برسد. در مورد پر خوری عصبی نیز، فرد تمایل دارد به مصرف بیش از اندازه غذا بپردازد و به طور دائمی در حال خوردن است اما از ترس اضافه وزن با استفاده از روش‌هایی همچون انگشت کردن در حلق، مصرف ملین و مسهل و ورزش‌های بسیار سنگین سعی در دفع موارد غذایی می‌کند. بین پرخوری عصبی و افسردگی ارتباط نزدیکی هست. این بیماری‌ها مشکلات فراوانی را برای فرد به وجود می‌آورند و راه درمان آن‌ها فقط از طریق روش‌های روان درمانی و مداخلات تخصصی امکان پذیر است.

درمان مشکلات روان تنی

بهترین راه حل برای درمان اختلالات روان تنی بعد از تشخیص ارجاع پرونده به متخصص سلامت روان است. غالبا بسیاری از بیماران این دسته، آمادگی پذیرش این که دردی که تجربه می کنند فیزیکی نیست و علت اصلی ایجاد آن روانی است را ندارند. اما طی مراجعه خود به یک متخصص روانشناس بسیاری از این دردهای مزمن خود را که ریشه در روح و روان فرد دارد در حال بهبود یافتن می بینند و همین باعث می شود که به پذیرش برسند. مهارت مدیریت “استرس” یکی از تکنیک‌های درمان در بیماری روان تنی است. تکنیک بعدی مهارت کنترل اضطراب است، این افراد می‌توانند با استفاده از تکنیک‌ های تن آرامی یا ریلکسیشن (مدیتیشن) و در نهایت تکنیک ‌هایی برای کنترل تنفس. که همه ی اینها موجب  می‌شوند سیستم‌های اضطراب زا خاموش شوند.

در اینجا برای درمان مشکلات روان تنی به برخی راه حل های دیگر اشاره می کنیم:

Talk therapy

صحبت کردن و مشاوره با بیماران، یکی از راه های درمانی است و توصیف شرح حال بیمار برای درمانگر موجب حذف اثرات منفی ای میشود که بر زندگی اش گذشته، مشاور با تایید نشانه ها و همدردی با بیمار رابطه اش را با او گسترده کرده و به این صورت اثر بخشی درمان شروع می شود.

مسکن های غیر مخدر:

استفاده از دوز خفیف مسکن برای مدیریت درد های روان تنی توصیه می شود. اما باید این را در نظر گرفت که ممکن است بیمار برای کاهش درد از آن سوء استفاده کرده و وضعیتش را بدتر کند و همچنین مسکن اغلب عوارض جانبی طولانی مدت دارد.

داروهای ضد افسردگی:

یک سری از داروها به نام ضد دردهای استفاده شده در داروهای افسردگی غالبا به تسکین درد روان تنی کمک می کند و در نهایت به  بیماراین اجازه را می دهد که بهتر به خواب رفته که همین موضوع به نوبه خود منجر به کاهش اضطراب در او می شود.

گروه درمانی:

گروه درمانی حذف کردن سوال ” چرا فقط من ” به اختلالات پاسخ داده و موجب درک بهتر مشکلات و انواع مختلف می شود ضمنا این گروه سبب ارتقای سطح ارتباطات و اجتماعی شدن افراد می گردند.

ورزش کردن:

ورزش منظم می تواند سبب از بین رفتن درد سایکوسوماتیک و همچنین از شدید شدن آن جلوگیری می کند.

روش های درمانی جایگزین مشترک برای درد روان تنی:

تکنیک آرام سازی

تکنیک های تمدد اعصاب مختلف وجود دارند که به تسکین استرس روانی و جسمی و آرام شدن ذهن و بدن کمک می کنند.

Massage

انواع متفاوتی از تکنیک های ماساژ وجود دارند که در بهتر شدن درد برخی از بیماران مبتلا به درد سایکوسوماتیک می تواند موثر باشد.

Art Therapies

هنر درمانی بر بیان احساسات با استفاده از تکنیک های هنری مختلف مثل: موزیک، نقاشی، رقص و غیره متمرکز است. درمان با رقص نیز با بروز و بیان احساسات، باعث دگرگونی حالت روانی شده ضمن این که حرکات انجام شده در تسکین درد کمک کننده هستند.

– دیگر درمان های جایگزین برای اختلال درد سایکوسوماتیک می تواند موارد زیر باشد:

– استفاده از کمپرس گرم و سرد

– پرت کردن حواس

– روش های طب سوزنی

– طب فشاری

– تحریک الکتریکی عصب   (TENS)

افراد چگونه می‌توانند تفاوت بین بیماری‌های جسمی و اختلال روان ‌تنی تشخیص قائل شوند؟

سابقه خانوادگی به عنوان اولین انگیزه می‌تواند افراد را مجبور به بررسی بیشتر کند. اگر فرد در خانواده‌ ای زندگی می کند که سابقه ابتلا به اضطراب، افسردگی و دیگر بیماری‌های روانی وجود دارد، باید نسبت به بررسی نشانه ‌های بیماری در خودش حساسیت نشان دهد. گاهی اوقات هم فرد به دنبال یک اتفاق استرس‌ زا، نشانه های عصبی ‌ای از خود بروز می‌دهد و حتی با فروکش کردن دلایل اضطراب هم، نشانه ‌های فیزیکی ‌ای در بدنش بروز پیدا می‌کند؛ نشانه‌ هایی مانند تنگی نفس، اضطراب مزمن، سردرد و ناراحتی ‌های گوارشی که با تجربه نگرانی آغاز می‌شود و مدتی بعد از محو شدن تنش‌ها از بین می‌روند، این موارد می توانند کمک کننده باشند و به فرد هشدار دهند.