با افزایش جمعیت کره زمین، نیاز انسان ها به موادغذائی بیشتر می شود. در مقابل، برای این تعداد افراد نیاز به زمین است و باعث می شود که زمین های بیشتری به منظور ساختمان سازی استفاده شوند و از تعداد زمین های کشاورزی کاسته شود. انسان ها برای تامین نیاز خود به مواد غذائی رو به دست کاری ژنتیکی محصولات و دام ها آورده اند تا بیشترین بازده را بگیرند. محصولات تراریخته یکی از مشکلات جوامع امروزی است که بر سر مصرف کردن یا مصرف نکردن آن ها بحث است. در حال حاضر دوقطب وجود دارد، یک قطب بر این باورند که باید زندگی صنعتی و شیمیایی رواج پیدا کند و استفاده از محصولات تراریخته مشکلی ندارد. گروه دیگر اما مخالف این قضیه هستند و می گویند این محصولات برای نه تنها نسل بشر، بلکه برای سایر جانوران نیز مضر اند. در این مقاله راجع به محصولات تراریخته توضیح می دهیم.

تراریخته چیست؟

اصطلاح موجودات تراریخته ژنتیکی، به انگلیسی Genetically Modified Organisms که به اختصار به آن ها GMO گفته می شود، هر موجودی را تعریف می کند که ژنوم آن غیرطبیعی باشد و با روش هایی دستکاری شده باشد. غیرطبیعی یعنی روش هایی مثل نوترکیبی در اثر فرایندهایی مثل گامت زایی. امروز موجودا تراریخته ژنتیکی طیف وسیعی از گیاهان، جانوران و حتی میکروب ها را شامل می شود. این تغییر در ژنوم توسط متخصصان مهندسی ژنتیک ایجاد می شود. به مواد غذایی که از محصولات GMO تولید می شوند، غذاهای GM می گویند.

چرا محصولات تراریخته تولید می شوند؟

محصولاتی که تغییر ژنتیکی داده می شوند، هم برای تولید کننده و هم برای مصرف کننده منافعی به همراه دارند و همین شاید علت این باشد که عده ای از آن ها طرفداری می کنند. محصولات تراریخته هم قیمت کمتری دارند و هم مزیت بیشتر. برای مثال با روش اصلاح ژنتیکی می توان گیاهانی تولید کرد که به شرایط تنش زا مقاوم اند، یعنی تنش های محیطی مثل تنش شوری را تحمل می کنند و از بین نمی روند. برخی دیگر از محصولات کشاورزی که اصلاح ژنتیکی دارند، در مقابل بیماری های گیاهی ناشی از ویروس ها و حشرات مقاوم هستند و باعث جلوگیری از خسارت های احتمالی می شوند. با اصلاح ژنتیکی می توان گیاهان یا دام هایی تولید کرد که بیشترین بازده را دارند. مثلا یک گاو که در اثر اصلاح ژنتیکی چندبرابر حالت معمولی قدرت شیردهی دارد. برخی گیاهان مثل گوجه فرنگی که اصلاح ژنتیکی دارند نسبت به گیاهان طبیعی، اندازه بزرگتری دارند، طول عمر بیشتری دارند و در برابر بیماری های ویروسی مقاومت نشان می دهند.

مزایای محصولات تراریخته

محصولات تراریخته مزایا و معایبی دارند و همین باعث شده کشورها در مورد استفاده از آنها قوانین مختلفی وضع کنند. برخی مزایای محصولات تراریخته در ادامه شرح می دهیم.

 - می توان محصولات را طوری تولید کرد که مزایای بیشتری داشته باشند

با اصلاح ژنتیکی می توان محصولات غذایی را طوری تولید کرد که ویتامین ها و مواد معدنی بیشتری داشته باشند. این یعنی مردم می توانند با هزینه کمتر، مواد غذایی با کیفیت تر تهیه کنند. در طولانی مدت باعث افزایش سطح سلامتی جامعه می شود.

- محصولات کشاورزی تراریخته طول عمر بیشتری دارند

محصولات کشاورزی را می توان به روش اصلاح ژنتیکی طوری تنظیم کرد که بیشتر دوام بیاورند. این امر باعث می شود غذاهای سالم به همه افراد جهان برسند. حتی می توان کاری کرد که موادغذائی نسبت به تنش های محیطی مقاوم باشند و از له شدن و فساد آن ها جلوگیری کرد.

- بازدهی محصولات بیشتر شده و به زمین کمتری برای کشاورزی نیاز است

با اصلاح ژنتیکی می توان بازدهی محصولات کشاورزی و دامی را چند برابر کرد. برای مثال می توان با تولید بذر میوه هلو تراریخته، میزان بیشتری هلو از یک زمین برداشت کرد.

- محصولات تراریخته باعث حفظ انرژی، خاک و منابع آبی می شوند

محصولات را می توان در مناطقی کشت کرد که خاک کمی دارند، یا در جایی به تولید موادغذائی که میزان بارندگی در آن منطقه صفر است. از طرفی این محصولات تراریخته نسبت به بیماری های ویروسی، آفت کش ها و ... مقاومت بیشتری دارند در نتیجه باعث می شود دچار کمترین خسارت شوند.

- مقاومت بیشتر در برابر آفات گیاهی

همان طور که پیشتر اشاره کردیم، با تغییرات ژنتیکی می توان محصولات کشاورزی تولید کرد که در برابر سموم و بیماری های گیاهی تحمل بیشتری داشته باشند و کشاورزان خسارت کمتری ببینند.

- ممکن است مشکل عدم تحمل غذایی را از بین ببرند

برخی مواد غذایی مثل باقلا و بادام زمینی در برخی افراد باعث واکنش های حساسیتی می شوند. ممکن است در آینده با تغییرات ژنتیکی این حساسیت ها را از بین برد.

- به آب کمتری نیاز دارند

همان طور که می دانید امروزه اکثر کشورهای جهان، به خصوص کشورهای خاورمیانه دچار تنش آبی هستند و این امری گریز ناپذیر است. بیشترین هدررفت آب در بخش کشاورزی است و باید به دنبال راه چاره ای بود. محصولات تراریخته به آب کمتری نیاز دارند و همین باعث کاهش هدررفت آب در این بخش می شود. مساله آب یک مساله مهم است که به هیچ وجه نمی توان از آن چشم پوشی کرد.

- از جنگل زدایی جلوگیری می کنند.

- قیمت غذا کاهش می یابد.

- حفظ سرمایه و جلوگیری از فقر و گرسنگی

- کاهش استفاده از سموم شیمیایی

- کاهش گازهای گلخانه ای

معایب محصولات تراریخته

محصولات تراریخته ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی شوند. این مشکلات عبارتند از :

- اکثر غذاهای اصلی دارای تغییرات ژنتیکی هستند

- ممکن است باعث آلرژی و حساسیت غذایی شوند

- ممکن است باعث مقاومت حشرات و آفت ها شوند

- می توانند باعث ایجاد علف های هرز مقاوم شوند

- محصولات ژنتیکی ممکن است باعث ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی شوند و این منجر به مقاومت به درمان برخی بیماری ها می شود

- باعث کاهش تنوع زیستی می شوند

- اخلال در اکوسیستم و چرخه های طبیعی آن

- از بین رفتن ذخایر ژنتیکی محلی

محصولات تراریخته اثرات مخربی نیز بر روی جانورانی که از این محصولات تغذیه می کنند، می گذارند که شامل موارد زیر است:

- رشد ضعیف

- تضعیف سیستم ایمنی

- ناباروری

- تغییر بیان ژن ها

- پیری زودهنگام

- افزایش نرخ بیماری ها

- نقایص بدو تولد

بیشتر بخوانید: تجهیزات مورد نیاز آبیاری قطره ای

درست است که محصولات تراریخته می توانند فواید زیادی داشته باشند، اما مضرات و اثرات مخربی که بر سلامتی انسان می گذارند قابل چشم پوشی نیست. محصولات تراریخته می توانند سلامتی انسان ها را به خطر بیاندازند:

- افزایش بیماری های مزمن، مثل حساسیت های گوارشی

- واکنش های آلرژیک و مشکلات پوستی

- مقاومت آنتی بیوتیکی و اختلال در روند درمان بیماری ها

- سردرد

- سرکوب سیستم ایمنی

- مشکلات عصبی

با این حال، شما نیم توانید همیشه محصولات ارگانیک پیدا کنید! ممکن است حداقل یک ماده تراریخته در سبدغذائی روزانه شما وجود داشته باشد و از آن بی خبر باشید. ممکن است کل موادغذایی که مصرف می کنید تراریخته باشند ولی برچسب "تراریخته" نداشته باشند و شما متوجه تراریخته بودن آن ها نشوید. شما می توانید اطلاعات خود را راجع به این مواد افزایش دهید و حداقل میزان آن ها را در سبد غذایی خود و خانواده تان کاهش دهید.

از محصولات تراریخته استفاده کنیم یا خیر؟

هر محصول یا موجودی که دچار تغییرات ژنتیکی می شود، بدون بررسی های لازم از لحاظ ایمنی و زیست محیطی وارد بازار نمی شود و در معرض استفاده عموم قرار نمی گیرد. در نتیجه تمامی محصولاتی که تراریخته هستند و اکنون در بازار به فروش می رسند، بررسی شده اند و طبق علم امروز کاملا ایمن هستند. اجتناب از خوردن محصولات تراریخته کاری بسیار سخت است. بسیاری از کارشناسان توصیه می کنند از مواد ارگانیک و طبیعی استفاده کنید و میزان محصولات تراریخته مثل سویا، کلزا، پنبه دانه و ... را در سبد غذایی خود کاهش دهید.

سخن پایانی

رشد بی رویه جمعیت باعث افزایش صعودی تعداد انسان ها شده است. این افزایش جمعیت اثرات مخربی روی محیط زیست دارد و باعث زوال محیط زیست می شود. از طرفی، موادغذائی کفاف جمعیت را نمی دهند و باعث افزایش نرخ گرسنگی و فقر غذائی در جهان می گردد. برای تغذیه و رفع گرسنگی جمعیت در حال رشد جهان، ضروري است که تولید و توزیع غذا بهبود پیدا کرده و در کنار آن آثار مخرب زیست محیطی کاهش یابند. این امر مستلزم به کار گیری یافته هاي علمی و فناوري هاي جدید است. استفاده از گیاهان تراریخته به عنوان یکی از دستاوردهاي بیوتکنولوژي کشاورزي در سال هاي اخیر به عنوان راهکاري براي حل برخی از مشکلات بشر در این حوزه مطرح شده است. با این حال، همانند هر فناوري جدید، استفاده از محصولات تراریخته سوالات و نگرانی هایی از جنبه ي سلامت انسان و محیط زیست ایجاد کرده که بحث بر سر مصرف این محصولات یا عدم مصرف آن ها، زیاد است.