محیط زیست از دو کلمه‌ی "محیط" و "زیست" تشکیل شده که به معنای جایگاه زندگی است. محیط زیست به مجموع محیط‌هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد گفته می‌شود. بنابراین می‌توان محیط زیست را مجموعه‌‌ای از عوامل طبیعی کره‌ی زمین مثل آب، اتمسفر، حیوانات، گیاهان و ... که انسان را احاطه کرده و با هم در ارتباط هستند و روی هم تاثیر می‌گذارند خلاصه کرد. نگرشی وجود دارد که بیان می‌کند، چیزی به نام محیط‌زیست وجود ندارد و این واژه یک معنای نسبی به مفهوم پیرامون دارد یعنی چیزی که توسط پیرامون خود محاط شده است. در نهایت در تعریف کلی آن گفته می‌شود محیط زیست عبارت است از آن چه که فرآیند زیستن را احاطه کرده، آن را در بر گرفته و با آن در کنش متقابل قرار دارد. محیط زیست را به سه نوع تقسیم می‌کنند: محیط طبیعی، محیط مصنوعی(ساخت انسان) و محیط اجتماعی.

تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت به طور اختصاصی شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به آنچه گفته شد، برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه وی توصیف می‌شود.

•آلودگی‌ها

آلودگی یعنی وجود هر نوع ماده‌ای (گازها، ذرات معلق، مواد شیمیایی، مواد بیولوژیکی و ...) در آب، خاک یا هوا به شدتی که تاثیر نامطلوب بر سلامت و بقای موجودات زنده‌ی روی کره‌ی زمین بگذارند. پس هر تغییری در ویژگی‌های معمول آب، خاک و هوا که اثر نامطلوب بر محیط زیست و انسان بگذارد آلودگی نام دارد.

از نظر آلودگی هوا میزان گاز کربنیک موجود در جو نسبت به سال 1890 بیش از 170 برابر شده، متوسط دمای کره زمین در طی این دوره حدود یک درجه سانتیگراد افرایش یافته که اثرات مخرب زیادی روی گیاهان و جانوران داشته و منجر به پدیده هایی مانند النینو، کاترینا شده و اکسیژن موجود در هوا حدود بیست و پنج صدم درصد کاهش داشته است. گفته می‌شود ذخایر سوخت‌های فسیلی در بهترین حالت حداکثر برای 50 سال بشر کافی هستند.

نتیجه اقدامات بشر برای حیوانات و گیاهان نیز فاجعه بار بوده، صدها گونه جاندار تنها در 80_70 سال اخیر منقرض شده‌اند، بر اساس آمار معتبر جهانی در کنفرانس زمین در هر سال در جهان بیش از 100 گونه گیاهی و 9 گونه جانوری منقرض می‌شوند. برای مثال در ایران در طی این مدت شیر ایرانی که در استان‌های فارس، کهکیلویه و بویراحمد و خوزستان زندگی می‌کرده به کل منقرض شد.

تخریب محیط زیست صرفاً پدیده­ای محلی و منطقه‌ای نیست، بلکه در مقیاسی جهانی اتفاق می‌افتد. برخی مشکلات زیست ­محیطی به ­ویژه در حوزه‌ی آلاینده‌ها و پیامدهای آن‌ها هم‌چون افزایش دمای زمین، تخریب لایه‌ی اوزون، باران‌های­‌ اسیدی و ... برای برخی کشورها تاثیری خارجی محسوب می‌شوند. اگر چه این تأثیرات ناشی از اقدامات یک کشور در حیطه‌ی حاکمیت خود باشد و یا اینکه در جایی که در حیطه‌ی حاکمیت هیچ کشوری نیست رخ دهد، اما می‌تواند همه‌ی کشورها را درگیر آلودگی کند.

رشد فزاینده‌ی استفاده از منابع توسط انسان موجب ­شده گونه­‌ها و اکوسیستم ­ها نتوانند خود را با شتاب متناسب با این شرایط سازگار کنند؛ در نتیجه بخش عمده­‌ای از تنوع­‌زیستیِ زمین، تا به امروز از ­دست­ رفته و نتیجه‌ی آن تبدیل زیست ­بوم‌های ­طبیعی به زمین­‌های شهری، تجاری و کشاورزی و نهایتاً گرم‌تر ­شدن ­زمین شده است. پیش‌بینی شده است بسیاری از گونه­‌هایی که هم­‌اکنون در­ معرض تهدید قرار­ دارند به زودی منقرض خواهند­ شد. بی‌شک رشد اقتصادی ناشی از اقتصاد آزاد و جهانی بر محیط ­زیست اثرهای‌ منفی زیادی گذاشته است.

• برای حفاظت از محیط‌زیست ما چه کنیم؟

با تمام شدن منابع طبیعی زندگی روی کره زمین سخت و شاید غیرممکن، خواهد شد. باید بدانید که کره زمین دارای منابع محدود و بسیار آسیب پذیر است و تهدیدات رو به رشد تغییرات اقلیمی به این معناست که تمام افراد باید درباره اثراتی که بر محیط می‌گذارند آگاه بوده و در برابر محیط زیست مسئولیت‌پذیر باشند چون زندگی انسان‌ها، حیوانات و آینده‌ی زمین در خطر است.

همانطور که می‌دانید بیشترین آسیب وارد شده به زمین، از طرف انسان است. اگر فکر می‌کنید باید برای حفظ محیط زیست و نجات زمین کاری کنید پس بی‌شک خوشحال خواهید شد اگر بدانید که روش‌های سازگار با محیط زیست و حمایت از اکوسیستم اصلا گران، سخت یا ناخوشایند نیست.

در اولین گام به یاد داشته باشید گیاهان و پوشش گیاهی، عامل تصفیه هوا هستند. از شکستن شاخه درختان، چیدن گل‌ها، خم کردن نهال‌ها بپرهیزید و این را به دیگران هم آموزش بدهید. جنگل‌ها، ریه‌های زمین هستند باید از آن‌ها محافظت کنیم. به این منظور باید از جنگل‌زدایی جلوگیری کنید. یکی از بهترین روش‌ها برای این کار بازیافت کاغذ می‌باشد. هر فرد قادر است برای جلوگیری از جنگل زدایی زباله‌های مختلفی از جمله کاغذ، مقوا، پلاستیک، آلومینیوم و شیشه را بازیافت نماید و با نوشتن یا چاپ روی هر دو طرف کاغذ نهایت استفاده را از آن بکند. همچنین شما می‌توانید از محصولاتی با آرم FSC (شورای نظارت بر جنگل) استفاده کنید. اگر نمی‌توانید اگر از آن‌ها کمپوست تولید کنید، اگر نمی‌توانید آن‌ها را به وسایل جدید تبدیل کنید و دوباره استفاده کنید باید به بازیافت مجدد فکر کنید. بررسی کنید که چه چیزهایی در سطل زباله قابل بازیافت هستند. جلوگیری از دور ریختن وسایل قابل بازیافت منجر به کاهش حجم زباله شده و در نهایت حفظ گیاهان خواهد شد.

روش دیگر درخت‌کاری و پرورش گل‌ و گیاه است. درختان نه تنها به پاکیزگی هوا کمک می‌کنند، بلکه در کنترل تغییرات آب و هوایی نیز تأثیرات فوق‌العاده‌ای دارند. گازهای گلخانه‌ای، هوا را به شدت آلوده کرده و موجب تخریب لایه‌ی اوزون، بالا رفتن دمای کره زمین شده‌اند. درختان در تعدیل کیفیت هوا از طریق آزادسازی اکسیژن و کاهش اثرات گازهای گلخانه‌ای، بسیار موثرند.

لطفاً زباله‌های خود را در طبیعت رها نکنید. علاوه بر این که آن‌ها موجب تخریب زیبایی بصری طبیعت می‌شوند موجب تجمع موجودات موذی و گسترش انواع بیماری‌های واگیردار و نابودی تدریجی محیط زیست می‌شوند. هنگامی که قصد ترک کردن مکانی را دارید، تلاش کنید پاکیزه تر از قبل باشد نه بدتر از قبل! نکته‌ی کلیدی اینجاست اگر دغدغه‌‌ی محافظت از طبیعت را دارید پس جمع‌آوری زباله‌ها، تفکیک زباله‌های تر و خشک را از کودکی به فرزندان‌تان آموزش دهید.  

اگر به دنبال راه‌کارهای مؤثر هستید، باید از مواد شیمیایی مضر کمتر استفاده کنید. تأثیرات مضر استفاده از مواد شیمیایی روی سلامتی انسان و کره‌ی زمین ثابت شده است چرا که این مواد با طبیعت سازگار نیستند. برای این کار می‌توانید از غذاها و مواد ارگانیک و گیاهی، مواد چندبار مصرف، مواد دست دوم، مواد تجزیه‌پذیر، مواد غیر پلاستیکی استفاده کنید.

به منظور کاهش آلودگی و مصرف سوخت‌های فسیلی می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. به این ترتیب آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد خواهید کرد. پیاده‌روی، دوچرخه‌‌سواری و سفرهای اشتراکی را فراموش نکنید چون هرچقدر میزان دی‌اکسید‌کربن تولیدی توسط انسان و خودروها را کاهش دهیم به محیط زیست کمک بیشتری کرده‌ایم.

بیشتر بخوانید: بحران آلودگی

در مصرف صرفه‌جویی کنید. از هدر رفتن انرژی و مواد غذایی جلوگیری کنید. مصرف به اندازه و صرفه جویی در مصرف موجب تولید زباله کمتر و جلوگیری از هدر رفتن منابع انرژی می‌شود. از پخت و پز بیش از حد پرهیز کنید تا هم زباله کمتری تولید شود و هم مواد غذایی کمتری هدر برود. از لامپ‌های کم‌ مصرف استفاده کنید. سیستم گرمایش، تهویه و سرمایش خانه را به صورت منظم بررسی کرده و در صورت نیاز تعمیر کنید. اگر می‌خواهید وسایل برقی بخرید به برچسب انرژی آن دقت کنید و وسایل با رده‌ی مصرف A خریداری کنید. هم‌چنین سعی کنید به جای کیسه‌های پلاستیکی، از کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنید. هنگام خرید از فروشگاه‌ها همیشه کیسه‌های پارچه‌ای خود را همراه داشته باشید. به این ترتیب زباله کمتری تولید می‌شود و پلاستیک کمتری وارد چرخه طبیعت می‌شود.

به یاد داشته باشید منابع آب بسیار محدود هستند و این فقط مختص محل زندگی شما نیست. صرفه جویی در مصرف آب و حفظ پاکیزگی دریا و رودخانه‌ها، وظیفه همه‌ی ماست. باز نگذاشتن شیر آب، خودداری از شستشوی بیش از حد و بکارگیری بسیاری دیگر از روش‌هایی صرفه‌جویی کوچکترین کاری است که موجب محافظت از منابع آبی و حفظ بخش عمده‌ای از محیط زیست و بقا می‌شود.

• راه نجات زمین، استفاده از انرژی‌های نوین

زغال سنگ و نفت مهم‌ترین منابع انرژی مورد استفاده ما هستند. که علاوه بر آثار زیان‌بار در خطر تمام شدن هم قرار دارند. گازهای حاصل از سوختن زغال سنگ و نفت موجب افزایش سطح کربن دی اکسید اتمسفر شده که در افزایش دمای کره زمین و نابودی لایه اوزون بسیار موثر است. اما چاره چیست؟ به نظر می‌رسد جهان امروز باید بیشتر از انرژی‌های نوین استفاده کند. انرژی پاک یا نوین، به انرژی‌هایی گفته می‌شود که استفاده از آن‌ها آلودگی و تولید گاز گلخانه‌ای در پی ندارد. از مزایای استفاده از انرژی پاک، پایان‌ناپذیر و تجدید‌پذیری آنهاست.

جالب است بدانید که آب یکی از منابع انرژی تجدیدپذیر به شمار می‌رود؛ با این وجود استفاده و اسراف بیش از حد آن امروزه موجب بحران جهانی آب شده است. با جمع‌آوری آب باران و استفاده‌ی دوباره‌ی آن برای بسیاری از مقاصد می‌توان از هدر رفت آب جلوگیری کرد.

دیگر انرژی‌های پاک

‌انرژی خورشیدی؛ این انرژی به طور مستقیم از خورشید و حتی هوای ابری بدست می‌آید. انرژی خورشیدی، در سطح جهان و بصورت گسترده برای تولید برق، گرما و شیرین‌سازی آب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این انرژی به دو روش اصلی تولید می‌شود: فتوولتائیک (PV)، نیروی خورشیدی متمرکز (CSP).

‌انرژی بادی؛ در زمینه تکنولوژی، بین انرژی‌های تجدیدپذیر رشد بالایی دارد. چرا که هزینه‌های آن در حال کاهش است. توربین‌های بادی، انرژی جنبشی باد را به انرژی الکتریسیته تبدیل می‌کنند. مقدار این انرژی تولید شده از باد به اندازه توربین ها و اندازه پره‌های آن بستگی دارد. توربین‌های مدرن، برای اولین بار در سال ۱۸۹۱ در کشور دانمارک ساخته شد.

‌نیروی برق آبی یا انرژی برق آبی؛ انرژی که از جریان آب بدست میآید. این روش یکی از ارزان قیمت ترین روشهای تولید برق است و اغلب در صورت وجود امکان اجرای آن، به سایر روشها ترجیح داده میشود. بزرگترین نیروگاه برق آبی جهان با ظرفیت 22.5 گیگاوات، در چین و در سد Three Goges قرار دارد که برای تامین برق حدود 80 میلیون خانوار کافی است. نیروگاههای برق آبی در دو مدل با سد و بدون سد وجود دارند. سدهای برق آبی با یک مخزن بزرگ قادرند آب را برای مدتی طولانی ذخیره کنند تا در صورت نیاز از آن برای تولید برق استفاده شود.

‌انرژی زمین گرمایی؛ حرارتی است که از زیر سطح زمین بدست میآید. آب و یا بخار، انرژی زمین گرمایی را به سطح زمین منتقل میکنند. بسته به مشخصات، انرژی زمین گرمایی می تواند برای اهداف گرمایشی و سرمایشی یا تولید برق پاک مورد استفاده قرار گیرد. این انرژی، بیش از 90 درصد نیاز گرمایی ایسلند را پوشش میدهد. ایسلند جلودار استفاده از این انرژی است. مزایای این نوع انرژی این است که به شرایط آب و هوایی بستگی نداشته و ظرفیت بسیار بالایی دارد.

‌انرژی اقیانوس؛ شامل انرژی موج و انرژی جزر و مد میباشد. در انرژی موج از مبدلها، انرژی موجود در امواج اقیانوسها را جذب کرده و با استفاده از آنها الکتریسیته تولید میکنند. امروزه مبدلها و روشهای مختلفی بسته به فاصله از ساحل و سیستمهای جذب انرژی برای تبدیل انرژی موج به الکتریسیته وجود دارد. در نوع دوم به وسیله ی فناوریهای دامنه ای از یک مانع سدمانند برای بدست آوردن نیروی بین جزر و مد استفاده میکنند.

• سخن آخر

حفاظت از محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایه‌ی توسعه‌ی پایدار شناخته شده است. در حال حاضر زمین تنها خانه‌‌ی ماست. رابطه‌ی انسان و زمین در هیچ زمانی به این اندازه‌ تهدیدآمیز نبوده است. همین موضوع باعث شده که امروزه دانشمندان، فعالان محیط‌زیست، سازمان‌ها و بسیاری از چهره‌های تاثیرگذار پیوسته در حال ترویج فرهنگ حفظ محیط زیست و یافتن راهکارهایی برای مراقبت بیشتر از زمین باشند. با توجه به اینکه امروزه آگاهی انسان‌ها نسبت به گذشته بیشتر شده است لذا آگاهی نسبت به ضرورت حفاظت از محیط‌زیست هم افزایش یافته است. گفته می‌شود بسیاری از آسیب‌های وارد شده به زمین قابل‌برگشت است اما چالش بزرگی پیش روی همه‌ی ماست و آن اینست که هر کدام از ما برای حفظ زمین و محیط‌زیست آن چه می‌کنیم؟