ممکن است بعضی افراد از کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته استقبال کنند. اما حقیقت این است که پیدا کردن دلیل اصلی این پدیده از اهمیت زیادی برخوردار است. چون عوامل مختلفی از مشکلات تیروئید گرفته تا دیابت و سرطان، می‌ توانند در بروز آن نقش داشته باشند. آمارها نشان می دهد که در 74 درصد افرادی که به طور ناگهانی وزن کم می کنند، یک بیماری زمینه ای وجود دارد. در این مقاله قصد داریم اطلاعات مفیدی را درباره علل احتمال کاهش وزن ناخواسته و نحوه تشخیص و درمان آن در اختیار شما قرار دهیم. با ما همراه باشید.

کاهش وزن بی دلیل نشانه چیست؟

از رایج ترین علل کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته می توان به موارد زیر اشاره کرد:

پرکاری تیروئید

اگر غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید کند، متابولیسم بالا می رود. در نتیجه، بدن کالری بیشتری سوزانده و وزن کاهش پیدا می کند. پرکاری تیروئید علاوه بر کاهش وزن بی دلیل باعث تپش قلب، اضطراب، خستگی، عدم تحمل گرما، اختلال خواب، لرزش دست و اختلال قاعدگی هم می شود. درمان این بیماری به سن شما و شدت بیماری بستگی دارد. پزشک می تواند با تجویز داروهای ضد تیروئید و ید رادیواکتیو بیماری را درمان کند. گاهی اوقات هم جراحی پیشنهاد می شود تا بخشی از غده تیروئید یا تمام آن از بدن خارج شود.

بیماری سلیاک

اگر به بیماری سلیاک مبتلا باشید، بدن شما به گلوتن یعنی پروتئین موجود در گندم و سایر غلات واکنش نشان می دهد. هنگامی که گلوتن وارد بدن می شود، سیستم ایمنی که کار آن مقابله با باکتری ها و سایر میکروب ها است به اشتباه به روده کوچک حمله می کند. این موضوع جذب مواد مغذی را مختل کرده و به کاهش وزن ناخواسته منجر می شود. بیماران مبتلا به سلیاک علائمی مثل سردرد، خارش پوست، زخم های دهانی و درد مفاصل را تجربه می کنند. این بیماران باید از رژیم غذایی خاصی پیروی کرده و غلات حاوی گلوتن از جمله گندم، جو و چاودار را از برنامه غذایی خود حذف کنند.

بیشتر بخوانید: چرا باید روزانه یک عدد سیب خورد؟

بیماری های التهابی روده

کاهش وزن بی دلیل ممکن است علامت ابتلا به بیماری التهابی روده (IBD) باشد. IBD، یک مشکل مزمن گوارشی است که شامل 2 نوع بیماری به نام های کرون و کولیت اولسراتیو می شود. بیماران مبتلا به IBD علائمی مثل اسهال، درد معده، نفخ، مدفوع خونی و خستگی را تجربه می کنند. این بیماری به دلیل التهاب، بدن را در وضعیت کاتابولیک قرار می دهد. به عبارت دیگر، باعث می شود که بدن دائما انرژی مصرف کند. همچنین عملکرد هورمون گرسنگی گرلین و هورمون سیری لپتین را مختل کرده و باعث کاهش اشتها و کاهش وزن ناخواسته می شود. اصلاح رژیم غذایی، مصرف دارو و در بعضی موارد جراحی به درمان IBD کمک می کند.

لوپوس

هنگامی که سیستم ایمنی بدن فعال شده و به بافت ها و اندام های سالم حمله می کند، به لوپوس مبتلا می شوید. این بیماری می تواند باعث کاهش وزن بی دلیل شود. چون دستگاه گوارش را تحریک و دریافت مواد مغذی را مختل می کند. لوپوس باعث خستگی شدید، درد و سفتی مفاصل و بروز بثورات پروانه ای شکل در صورت می شود. پزشک می تواند به کمک داروها و تغییر رژیم غذایی به کنترل این علائم کمک کند.

دیابت

سلول های بدن سوخت مورد نیاز خود را از قند خون (گلوکز) تامین می کنند. انسولین، هورمونی است که به ورود گلوکز به سلول ها کمک می کند. اگر به دیابت مبتلا باشید، یا بدن شما نمی تواند انسولین تولید کند یا نمی تواند به درستی از این هورمون استفاده کند. در نتیجه، قند وارد سلول ها نشده و به همین دلیل قند خون افزایش پیدا می کند. هنگامی که سوخت سلول ها تمام می شود، بدن تصور می کند که دچار گرسنگی و قحطی شده است. بنابراین، شروع به سوزاندن چربی و عضله کرده و در نتیجه وزن کم می شود.

دیابت علاوه بر کاهش وزن بی دلیل باعث تشنگی، خستگی و گرسنگی شدید و همچنین تکرر ادرار هم می شود. در صورت مشاهده علائم دیابت باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا بیماری شما تشخیص داده شده و یک برنامه درمانی مناسب برایتان شروع شود.

بیماری آدیسون

در مبتلایان به این بیماری غدد آدرنال (فوق کلیه) نمی توانند به اندازه کافی هورمون های خاصی به ویژه کورتیزول را تولید کنند. این موضوع باعث بروز مشکلات گوارشی مثل تهوع، استفراغ، درد شکم و در بعضی موارد اسهال می شود. مشکلات گوارشی به بی اشتهایی و در نهایت کاهش وزن ناخواسته منجر می شوند. پزشک می تواند در کنترل این علائم به شما کمک کرده و جهت جایگزین کردن هورمون ها دارو تجویز کند.

بیشتر بخوانید: از فوائد لیموترش برای سلامتی چه می‌دانید؟

سرطان

به گفته انجمن سرطان آمریکا، کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته یکی از اولین علائم سرطان محسوب می شود. شواهد نشان می دهد که بسیاری از مبتلایان به سرطان به خصوص سرطان های لوزالمعده، ریه، معده و مری حداقل 5 کیلوگرم از وزن خود را از دست می دهند. سرطان به دلیل افزایش التهاب بدن باعث از بین رفتن عضلات و اختلال در هورمون های تنظیم کننده اشتها می شود. از طرف دیگر، در مبتلایان به این بیماری سیستم ایمنی باید بیشتر کار کند که این موضوع به خستگی، افزایش کالری سوزی و در نتیجه کاهش وزن ناخواسته منجر می شود. معمولا سرطان با جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی و ایمونوتراپی درمان می شود.

بیماری مزمن انسدادی ریه

در مبتلایان به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) به کیسه های هوایی کوچکی که در ریه ها قرار دارند، آسیب وارد می شود. در مراحل اولیه، بیمار دچار تنگی نفس، خس خس و سرفه خفیف (با یا بدون خلط) می شود. اما با پیشرفت بیماری علائم دیگری مثل تورم پاها و زانوها، خستگی و کاهش وزن ناخواسته ظاهر می شود. در مبتلایان به این بیماری بدن به کالری بیشتری نیاز دارد تا بتواند در هر تنفس اکسیژن کافی دریافت کند. همچنین بیمار سریع خسته شده و اشتهای او کاهش پیدا می کند. همه این موارد می توانند در نهایت به کاهش وزن بی دلیل منجر شوند.

سیگار کشیدن، علت اصلی ابتلا به COPD محسوب می شود. آلودگی هوا و گرد و غبار هم می تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. معمولا برای کنترل علائم COPD از داروها و اکسیژن درمانی کمک گرفته می شود.

نارسایی قلبی

اگر قلب نتواند خون و اکسیژن را به سایر قسمت های بدن بفرستد، دستگاه گوارش خون کافی دریافت نکرده و عملکرد آن مختل می شود. این موضوع معده را دچار مشکل کرده و باعث می شود حتی زمانی که غذا نخورده اید احساس سیری داشته باشید. از طرف دیگر، بدن در مبتلایان به نارسایی قلبی نمی تواند مایعات اضافی را دفع کند. در نتیجه، این مایعات در روده انباشته شده و مانع دریافت مواد مغذی می شوند. معمولا پزشک به این بیماران توصیه می کند که نمک دریافتی خود را کاهش داده و داروهایی به نام دیورتیک (ادرار آور) مصرف کنند تا مایعات اضافی از بدن خارج شوند.

زوال عقل

این بیماری روی حافظه تاثیر داشته و توانایی فکر کردن فرد و مهارت های اجتماعی وی را کاهش می دهد. معمولا افراد مبتلا به زوال عقل به تدریج دچار کاهش وزن ناخواسته می شوند. چون غذا خوردن را فراموش می کنند یا در جویدن و بلع غذا دچار مشکل می شوند. زوال عقل درمان قطعی ندارد، اما داروها می توانند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهند.

کاهش توده عضلانی

بدن از توده چربی و توده بدون چربی (شامل عضله، استخوان و آب) تشکیل شده است. کاهش عضله که معمولا با ضعف عضلانی مشخص می شود، از علل مهم کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته به شمار می رود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که برای مدتی از عضلات خود استفاده نمی کنید. معمولا این عارضه در افرادی که ورزش نمی کنند یا بستری هستند، مشاهده می شود. از سایر عواملی که باعث کاهش تحرک و در نتیجه کاهش توده عضلانی می شوند می توان به افزایش سن، ام اس (MS)، آرتروز، روماتیسم، پوکی استخوان و شکستگی استخوان اشاره کرد.

داروها

بعضی داروها که برای درمان بیماری های مختلف تجویز می شوند، می توانند باعث افزایش متابولیسم و افزایش کالری سوزی یا کاهش اشتها شوند، این داروها عبارتند از:

- داروهای شیمی درمانی

- داروهای ضد افسردگی

- داروهای مربوط به دیابت نوع 2

اگر بعد از مصرف یک داروی جدید اشتهای خود را از دست داده اید یا وزن تان کم شده است، حتما با پزشک خود مشورت کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

در صورتیکه بزرگسالان طی 6 تا 12 ماه بیش از 5 درصد از وزن خود را از دست بدهند، باید با پزشک مشورت کنند. به عنوان مثال، اگر وزن شما 70 کیلو باشد و 3/5 کیلو وزن کم کنید یا وزن تان 90 کیلو باشد و 4/5 کیلو کاهش وزن داشته باشید، باید به پزشک مراجعه کنید. چون کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته می تواند نشانه ابتلا به یک بیماری باشد.

معمولا پزشک در اولین ویزیت سوالاتی را از شما می پرسد. رایج ترین سوالاتی که باید برای پاسخ دادن به آن ها آمادگی داشته باشید، عبارتند از:

- چه زمانی برای اولین بار متوجه کاهش وزن خود شدید؟

- با چه سرعتی وزن کم کرده اید؟

- آیا رژیم غذایی یا برنامه ورزشی خود را تغییر داده اید؟

- آیا در گذشته سابقه چنین کاهش وزن ناخواسته ای را داشته اید؟

- آیا به علائم دیگری مثل تپش قلب، تنگی نفس، سرفه مداوم، گرفتگی صدا، تشنگی یا حساسیت به گرما و سرما مبتلا هستید؟

- سلامت عمومی خود را در مقایسه با گذشته مثلا 1 سال قبل، چگونه توصیف می کنید؟

- آیا با توجه به سن خود آزمایشات غربالگری توصیه شده مثل ماموگرافی یا کولونوسکوپی را انجام داده اید؟ نتیجه این آزمایشات چه بوده است؟

- آیا به حالت تهوع یا استفراغ مبتلا هستید؟ آیا تا به حال خود را به استفراغ کردن وادار کرده اید؟

- آیا اسهال یا یبوست دارید؟

- آیا اخیرا احساس افسردگی یا استرس داشته اید؟

- آیا به مشکلات دهان و دندان که غذا خوردن را برای شما سخت کند، مبتلا هستید؟

- سابقه ابتلا به چه بیماری هایی در خانواده شما وجود دارد؟

علت کاهش وزن بی دلیل چگونه تشخیص داده می شود؟

یکی از اولین اقداماتی که پزشک برای تشخیص علت کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته توصیه می کند، انجام آزمایش خون و ادرار است. پزشک با توجه به علائم شما فاکتورهایی را که باید اندازه گیری شوند، مشخص می کند. از رایج ترین این فاکتورها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- شمارش کامل سلول های خونی (CBC)

- هورمون های تیروئید

- آنزیم های کبدی

- تست های مربوط به عملکرد کلیه ها

- قند خون

- تست های مربوط به التهاب شامل اندازه گیری سرعت رسوب گلبول های قرمز (ESR) و پروتئین واکنشگر C که (CRP)

- الکترولیت ها شامل سدیم، پتاسیم و کلسیم

- آنالیز ادرار و کشت  ادرار

سایر روش هایی که می توانند به تشخیص علت کاهش وزن ناخواسته کمک کنند، عبارتند از:

- آندوسکوپی و کولونوسکوپی که در تشخیص بیماری های مربوط به دستگاه گوارش نقش دارند.

- اکوکاردیوگرام که نوعی سونوگرافی قلب محسوب می شود و می تواند به تشخیص بسیاری از بیماری های قلبی کمک کند.

- سی تی اسکن (CT)، ام آر آی (MRI) و تصویربرداری با اشعه ایکس از نقاط مختلف بدن مثل قفسه سینه و شکم.

- توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) که می تواند متاستازهای ناشی از سرطان را نشان دهد.

کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته چگونه درمان می شود؟

درمان کاهش وزن بی دلیل به علت بروز آن بستگی دارد. با توجه به اینکه به احتمال زیاد بیماری زمینه ای باعث شده که فرد بدون دلیل وزن کم کند، باید سابقه پزشکی و وضعیت سلامتی بیمار به طور کامل بررسی شود. گاهی اوقات لازم است بیمار چند بار به پزشک مراجعه کند تا علت بروز مشکل مشخص شود.

بعد از اینکه علت کاهش وزن بی دلیل مشخص شد، پزشک باید هم بیماری زمینه ای که روی وزن تاثیر داشته و هم خود کاهش وزن را درمان کند. چون در بعضی شرایط، کاهش وزن باعث بدتر شدن بیماری می شود. به عنوان مثال، 20 درصد مرگ و میرهایی که در بیماران مبتلا به سرطان مشاهده می شود به دلیل کاهش وزن رخ می دهد. درمان کاهش وزن در این بیماران به آن ها کمک می کند که عوارض ناشی از شیمی درمانی یا پرتو درمانی را بهتر تحمل کنند.