شیرین بیان یک محصول دارویی گیاهی و غذایی از ریشه های گیاه گلیسیریزا گلابرا است. استفاده دارویی از شیرین بیان در تمدن های یونان و شرقی قدیم ثبت شده است. اخیراً، مطالعات تحقیقاتی پزشکی جدید به تشریح خواص پزشکی مختلف عصاره ریشه شیرین بیان و ترکیبات فعال آن پرداخته است. بسیاری از این مطالعات در مورد اثرات عصاره ریشه شیرین بیان یا مشتقات خالص سازی شده از این گیاه در سیستم عصبی بافت های عصبی کشت داده شده، مدل های حیوانی و مطالعات انسانی تحقیقاتی کرده اند. در پژوهش کنونی ادبیات موجود طبق فارماکولوژی عصبی شیرین بیان، بیان شده است. شواهد فعلی نشان می دهند که عصاره شیرین بیان یا برخی ترکیبات مشخص موجود در شیرین بیان از جمله فلاونوئیدها، ایزو فلاونوئیدها و تری ترپن ها اثرات سودندی در بیماری های زوال عصبی مانند بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون دارند.

علاوه بر این، نشان داده شده است که عصاره شیرین بیان می‌تواند فرآیندهای التهابی عصبی را پس از یک آسیب ایسکمیک حاد سکته مغزی، در سلول های عصبی کاهش دهد. ثابت شده است که شیرین بیان برای مصرف انسانی در دوزهای درمانی مورد مطالعه قرار گرفته، ایمن است. این یافته ها می‌تواند منجر به توسعه و تولید داروهای جدید برای بیماری های زوال عصبی و هم چنین آسیب بافت عصبی حاد شود. در ذیل ضمن اشاره به ترکیبات فعال این داروی گیاهی (تری ترپن ها، فلاونوئیدها)، اثرات عصبی شیرین بیان را در قالب عناوین شیرین بیان و سکته مغزی، شیرین بیان و بیماری آلزایمر و شیرین بیان و بیماری پارکینسون برای افزایش آگاهی شما شرح داده ایم.

بیشتر بخوانید: با تاثیر انواع عرق های گیاهی بر بدن آشنا شوید

ترکیبات فعال عصاره شیرین بیان

ریشه شیرین بیان حاوی چندین ماده فعال با فعالیت بیولوژیکی (زیستی) است. کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا عصاره ریشه شیرین بیان در شناسایی چندین ترکیب شیمیایی که بیشتر متعلق به گروه های اصلی، ساپونین های تری ترپن گلیسیریزیک اسید (GA) و گلیسیرتینیک اسید مونو گلوکورونید (GM) و فلاونوئیدهای ﻟﯿﮑﻮﺋﯿﺮﯾﺘﯿﻦ (LQ)، ﻟﯿﮑﻮﺋﯿﺮﯾﺘﯿﻦ-اپیوزید، ﻟﯿﮑﻮﺋﯿﺮﯾﺘﯿژنین و ایزوﻟﯿﮑﻮﺋﯿﺮﯾﺘﯿژنین (ISL) هستند، موفق بوده است. سایر مواد جزئی از خانواده کومارین شامل گلایسی کومارین،DGC، گلیسیرول، لیکوفناونول و گلیسیرین است. این مواد برای موضوع این مطالعه نسبتا قابل توجه نیستند.

شیرین بیان و سکته مغزی

سکته مغزی ایسکمیک یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان است. سکته مغزی ایسکمیک (انسدادی) حاد باعث از دست رفتن غیر قابل برگشت بافت مغز در صورتی که اختلال در خون رسانی بیشتر از 4.5 ساعت به طول انجامد؛ می‌شود. در حال حاضر، پایه اصلی درمان ایسکمی حاد بازیابی خون رسانی به بافت مغز ایسکمیک است؛ با این حال، خونرسانی مجدد در زمان طلایی به دلیل موارد منع مصرف ترومبولیتیک (داروهای ضدانعقاد قدرتمند) و مداخلات اندوواسکولار یا دیر رسیدن بیماران به مراکز درمانی رخ نمی دهد. تعدادی از داروها برای به حداقل رساندن آسیب بافت عصبی ناشی از ایسکمی از طریق مهار مسیرهای سمیت عصبی و مسیرهای التهابی در مغز ارائه شده اند. در مورد شیرین بیان سرکوب مسیرهای آسیب عصبی تحریکی در بافت های عصبی در شرایط درون تن گزارش شده است. آزمایش برون تن بر روی بافت عصبی هیپوکامپ موش صحرایی کشت داده شده حاصل از هایپوکسی، کاهش ترشح لاکتات دهیدروژناز را نشان داد. در حیوانات زنده که تحت انسداد جراحی هر دو شریان های کاروتید به مدت 5 دقیقه قرار گرفتند، افزایش فعالیت سوپراکسید دیسموتاز و درصد بیشتری از بافت عصبی آسیب ندیده در رنگ آمیزی میکروسکوپی کرسیل ارغوانی در موشهای صحرایی که انواع شیرین بیان خام و بو داده را در مقایسه با گروه های شاهد دریافت کردند، مشاهده شد. در یک مطالعه حیوانی، ایسکمی مغزی با انسداد شریان مغزی میانی در رَت ها القا شد. در گروه حیواناتی که GA داخل وریدی دریافت کردند، بعد از ایسکمی، اندازه انفارکتوس، فعال سازی میکروگلیا، تولید سایتوکاین های پیش التهابی و شدت عملکردهای حرکتی به طور قابل توجهی در مقایسه با گروه کنترل کاهش یافتند.

در مطالعه ای که توسط کیم و همکارانش انجام شد، تزریق داخل وریدی گلیسیرریزین پس از انسداد شریان مغزی میانی منجر به کاهش قابل توجه در اندازه انفارکتوس و همچنین بهبود بیشتر نقص عصبی در موش شد. یک مطالعه اخیر مهار هر دو سمیت سلولی به وابسته سلول T و مسیرهای HMGB در حضور گلیسیرریزین را بررسی کرده است. کاهش قابل توجهی در ارتشاح ماکروفاژهای دارای CD68 به بافت ایسکمیک مغز در رَت های درمان شده با تزریق داخل صفاقی گلیسیرریزین در مقایسه با کنترل ها وجود داشت.

این موارد در موشهای نیود (موش های برهنه فاقد تیموس و دارای نقص سیستم ایمنی) و رَت های با نقص ایمنی ترکیبی شدید که هیچ سلول  Tعملکردی نداشتند؛ قابل تشخیص نبود. با این حال، پس از بازسازی سلول های T، دوباره محافظت صورت گرفت. نتایج این تحقیق یافته های ذکر شده قبلی را با توجه به سمیت عصبی وابسته به HMGB تایید کردند. کاهش سیگنالهای آپوپتوز آزاد شده از میتوکندری در بافت های عصبی همچنین به ISL جدا شده از گلیسیریزا اورالنسیس نسبت داده شده است. ISL همچنین در ریشه شیرین بیان (گلیسیریزا گلابرا) وجود دارد. ISL برای مهار تولید ROS ناشی از گلوتامات و تغییر تولید Bcl‑2 و Bax (واسطه های آپوپتوز) به نفع کاهش آپوپتوز یافت شد. در اولین مطالعه انسانی در مورد اثر ریشه شیرین بیان در بیماران مبتلا به سكته مغزی ایسکمیک حاد، ما شاهد بهبود بالینی چشمگیر عملکرد عصبی در بیمارانی که کپسول حاوی پودر خشک از کل عصاره شیرین بیان را سریعا بعد از شروع علائم سکته مغزی ایسکمیک مصرف کرده بودند، بودیم.

بیشتر بخوانید: زرشک و تاثیر آن برسلامتی انسان

شیرین بیان و بیماری آلزایمر

MS و بیماری آلزایمر (AD) اختلالات عصبی مزمنی هستند که توسط از دست دادن پیشرونده سلول های عصبی از طریق مسیرهای مختلف مولکولی و پاتولوژیکی مشخص می شوند. بیشترین مسیرهای مطالعه شده که اعتقاد بر آن است که از طریق آنها شیرین بیان نقش محافظت عصبی را بازی می کند شامل:

1. مسیر فاکتور نکروز کاپا B (NF‑kB)

2. مسیر گلوتامات

3. مسیر PI3K/Akt

نشان داده شده است که GA مانع از فعال سازی مسیر NF-kB می‌شود. مسیر سیگنالینگ NF ‑ kB یکی از مسیرهای التهابی کلیدی اصلی است که در بیماری زایی MS نقش دارد. NF-kB یک کمپلکس پروتئینی پیش التهابی است که توسط استرس سلولی و سیگنال های التهابی مانند IL‑1، TNF و ROS فعال می‌شود. هنگامی که فعال شد، NF-kB منجر به انتشار چندین مسیر التهابی پایین دست می‌شود. این مسیرها منجر به از دست دادن بافت عصبی مشاهده شده در MS می شوند. در مطالعه انجام شده توسط چرنگ و همكارانش، سلول هاي كشت شده هيپوكامپ رَت با گلوتامات برای القای آپوپتوز تیمار شدند. ویژگی های مورفولوژیکی میکروسکوپی آپوپتوز به طور قابل توجهی در شرایط وابسته به غلظت در حضور GA کاهش یافت. مشخص شد که GA به طور قابل توجهی مانع از اتصال فاکتور ‑ kB به قسمت های مربوط به DNA آن که منجر به فعال شدن مسیرهای آپوپتوز می‌شود؛ شده است.

مطالعه دیگر تأثیر مهاری GA و GM را بر مسیر NF-kB علاوه بر چندین سیگنال التهابی دیگر از جمله نیتریک اکسید، پروستاگلاندین E2 ،ROS ،TNF-α ، IL‑5 و IL‑1  از طریق التهاب ناشی از  LPS را تایید کرد. همچنین نشان داده شده است که GA و GM فعالیت Bcl 2 میتوکندری را کاهش می‌دهند و فعالیت سیگنال فسفو اینوزیتید‑ 3‑ کیناز (PI3K) را افزایش می دهند که منجر به مهار مکانیسم مرگ سلولی می‌شود. ISL و ﻟﯿﮑﻮﺋﯿﺮﯾﺘﯿژنین دیگر ترکیب های فعال موجود در شیرین بیان هستند، که برای ویژگیهای محافظت کننده عصبی مورد مطالعه قرار گرفته اند. اثر بازدارنده ISL در سمیت عصبی وابسته به گلوتامات بسیار شبیه به همان در GA است. استرس اکسیداتیو و اختلال عملکرد میتوکندری از ویژگی های متداول تعداد زیادی از اختلالات عصبی مزمن و حاد، از جمله AD، بیماری پارکینسون و بیماری هانتینگتون است. ISL آسیب میتوکندری ناشی از گلوتامات و از دست رفتن سلول عصبی ایجاد شده با گلوتامات در هیپوکامپ را با مکانیسم های مولکولی که در آن ها ISL انتشار AIF ،‌Bcl -2 و Bax را از میتوکندری به داخل سیتوزول مهار کرده و تولید ROS ناشی از گلوتامات را سرکوب می‌کند، کاهش داد. علاوه بر مهار مسیرهای مولکولی درگیر در بیمار زایی AD، در مورد شیرین بیان نشان داده شده است كه باعث بهبود حافظه و يادگيري در مدل هاي حيواني می‌شود. پس از 7 روز درمان با عصاره آبی شیرین بیان، موش های مورد مطالعه، عملکردهای یادگیری و حافظه را افزایش داده بودند. همچنین در آن مطالعه اثر شیرین بیان در رفع فراموشی ناشی از اسکوپولامین و دیازپام یافت شد؛ این نشان می‌دهد که شیرین بیان ممکن است فعالیت ضد کولین استراز داشته باشد.

داروهای آنتی کولین استراز یکی از مهم ترین روشهای درمانی برای بیماران مبتلا به AD هستند. مطالعه مشابهی برای خالص سازی گلابریدین از ریشه شیرین بیان برای بررسی اثر آن بر عملکرد حافظه و یادگیری علاوه بر فعالیت استیل کولین استراز انجام شد. نتایج حاکی از تقویت حافظه و یادگیری در موش ها که فقط به مدت 3 روز گلابریدین خوراکی دریافت کرده بودند؛ بود.

فعالیت کولین استراز  به طور قابل توجهی در گروه تحت درمان با گلابریدین در مقایسه با گروه کنترل کاهش یافت. مهار کولین استراز با داروی استاندارد "متریفونات" قابل مقایسه بود. رَت های دیابتی که به مدت 30 روز گلابریدین دریافت کردند، به طور قابل توجهی عملکرد حافظه و یادگیری بالاتر در مقایسه با رَت های دیابتی درمان نشده نشان دادند. با این حال، این یافته ها در دوزهایی که قبلاً برای تقویت حافظه و یادگیری در موش های سالم (5 میلی گرم در کیلوگرم در روز) گزارش شده بود، مشاهده نشد؛ اما در دوزهای بالاتر (25 و 50 میلی گرم بر کیلوگرم) مشاهده شد. هیچ مطالعه انسانی برای بررسی میزان اثربخشی شیرین بیان یا اجزای آن در بیماران مبتلا به اختلالات زوال عصبی موجود نیست.

شیرین بیان و بیماران پارکینسون

بیماری پارکینسون مشابه بیماری MS و AD، یک بیماری زوال عصبی دیگری است که در آن از دست دادن سلول عصبی و گلیوز در توده سیاه به عنوان نشانه شاخص بیماری زایی مشاهده می‌شود. در سال 2012، اولین مطالعه در این باره، بررسی اثر سلولی ISL بر سمیت عصبی در نورون های دوپامینرژیک ناشی از هیدروکسی دوپامین 6 (6 ‑ OHDA) بود. کشتهای رده سلولی دوپامینرژیک موشی با 6 ‑ OHDA که برای القاء سیگنالهای استرس و آپوپتوز در سلول های عصبی شناخته شده است؛ تیمار شدند. اضافه کردن ISL استخراج شده از شیرین بیان منجر به کاهش تولید نیتریک اکسید و ROS شد. علاوه بر این، مهار قابل توجه Bax ،JNK، سیتوکروم c و کاسپاز 3، سیگنال های داخل سلولی و واسطه آپوپتوز در کشت های تیمار شده با ISL مشاهده شد. در یک مطالعه اخیر متوجه شده اند که، ISL و ﻟﯿﮑﻮﺋﯿﺮﯾﺘﯿژنین به طور قابل توجهی رسوب رشته های آلفا سینوسلین را در بافت عصبی کشت داده شده مهار می‌کنند. علاوه بر این، ISL رسوب شکل گرفته را تجزیه کرد. رسوب اجسام لوی ایجاد شده توسط آلفا سینوسلین و در نتیجه التهاب و سمیت عصبی ناشی از آن، مهم ترین فرآیند پاتوفیزیولوژیک در بیماری پارکینسون است.

بیشتر بخوانید:‌ کلسیم؛ مهم ترین عنصر معدنی در ساختمان بدن

ملاحظات ایمنی در ارتباط با مصرف شیرین بیان

برخی ملاحظات ایمنی در ارتباط با مصرف شیرین بیان با دوز بالای مزمن وجود دارد. عوارض جانبی نامطلوب مصرف شیرین بیان با دوز بالا مرتبط با حضور بالا گلیسیرریزینت ها (گلیسیرریزین، GA و GM) است. در مورد گلیسیریزین نشان داده شده است که آنزیم 11 بتا هیدروکسی استروئید دهیدروژناز 2 در کلیه را که مسئول تجزیه کورتیزول است؛ مهار می کند. این مهار می تواند به حالت هیپرمینینال کورتیکوئید منجر شود که توسط افزایش دفع پتاسیم و حفظ سدیم و آب درکلیه ها مشخص می شود. این باعث فشار خون بالا برگشت پذیر خفیف می شود که با قطع مصرف شیرین بیان برطرف می‌شود.

بر اساس شواهد موجود از سمیت گلیسیریزین، دوز روزانه 0.015-0.229 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن به عنوان دوز بی خطر در نظر گرفته شده است. از آنجا که در غلظت گلیسیریزین و GA در اثر آماده سازی های مختلف و استخراج شیرین بیان تنوع وجود دارد، ما توصیه می‌کنیم که شرکت های تحقیقاتی و تولید کننده، غلظت دقیق آن را برای تنظیم دوز در محدوده ایمنی اندازه گیری کنند. در گزارش سم شناسی نهایی که در سال 2007 منتشر شد، هیچ اثر تراتوژنیک (عامل ایجاد نقص در جنین) یا کارسینوژنیک (سرطان زا) ناشی از شیرین بیان در مطالعات حیوانی اعلام نشد. آسیب های مرتبط با تولید مثل یا رشد در اثر مصرف شیرین بیان وجود ندارد. توصیه مطالعات سم شناسی در مورد مصرف شیرین بیان چنین است که دوزهای درمانی به طور کلی در انسان بی خطر هستند. در آزمایش بالینی انسانی ما، دوز 900 میلی گرم عصاره کامل شیرین بیان سه بار در روز به مدت 7 روز تجویز شد. هیچ تغییر قابل توجهی در فشار خون و غلظت سرمی سدیم، پتاسیم و گلوکز در اندازه گیری های سریالی شناسایی نشد. در مطالعه ون گلدرن، داوطلبان سالم دوزهای متغیر GA (0 ،1 2 و 4 میلی گرم در کیلوگرم در روز) را به مدت 8 هفته مصرف کردند. هیچ دوز موثری به میزان 2 میلی گرم در کیلوگرم شناسایی نشد. نویسندگان با فرض محتوا 0.2 درصد GA در آماده سازی شیرین بیان، پیشنهاد کردند که مصرف 6 گرم در روز شیرین بیان برای فردی با 60 کیلوگرم وزن منجر به هیچ کدام از اثرات نامطلوب شیرین بیان نخواهد شد.